ADHD u dorosłych – jak je rozpoznać i leczyć?

Czym jest ADHD?

ADHD (attention deficit hyperactivity disorder), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej, należy do zaburzeń neurorozwojowych. Jego główne symptomy to: trudności z utrzymaniem uwagi, nadmierna aktywność (nadruchliwość) oraz impulsywność. Zaburzenie zwykle diagnozowane jest u dzieci, które mają trudności w nauce, a także sprawiają problemy behawioralne (związane m.in. z nieumiejętnością współpracy, porywczością czy nieradzeniem sobie ze złością). Osoby z ADHD zmagają się z brakiem wytrwałości oraz ze skłonnością do szybkiego przechodzenia z jednej aktywności w drugą i w efekcie – z niekończeniem żadnej z nich. W przypadku dzieci dolegliwość ta często prowadzi do problemów szkolnych oraz przedwczesnego porzucania systemowej edukacji.

Przyczyny ADHD nie są do końca znane, a badacze zajmujący się tym zaburzeniem wskazują na kilka różnych czynników ryzyka. Należą do nich: predyspozycje genetyczne, urazy okołoporodowe, urazy w trakcie ciąży oraz palenie papierosów i spożywanie alkoholu przez ciężarną. Dodatkowo mogą pojawić się czynniki środowiskowe, takie jak: zaniedbania, przemoc czy niestabilność środowiska rodzinnego. Należy jednak podkreślić, iż same w sobie nie są one w stanie wywołać zaburzenia – mogą jedynie przyczynić się do ujawnienia już istniejących predyspozycji u dziecka.

ADHD – objawy u dorosłych

Jeszcze do lat 80. ubiegłego wieku w świecie nauki mówiło się wyłącznie o ADHD u dzieci, gdyż panowało wówczas przekonanie, iż zaburzenie to ustępuje w trakcie dojrzewania lub po nim. Dzisiaj wiadomo już, że nadpobudliwość utrzymuje się również w dorosłości, zmieniają się jedynie objawy i sposób ich ekspresji (podobnie jest z autyzmem oraz z zespołem Aspergera u dorosłych – choć dziś odchodzi się od tej nomenklatury i mówi się raczej o spektrum autyzmu). Nawet jeśli pacjent „wyrasta” z przyjętych kryteriów diagnostycznych, to nadal doświadcza trudności oddziałujących na całe jego życie. Dorośli cierpiący na ADHD statystycznie mają niższy status socjoekonomiczny niż osoby zdrowe, więcej problemów w pracy, częściej się rozwodzą, a także wykazują gorsze przystosowanie psychologiczne.

U dorosłych z ADHD objawy związane z nadaktywnością i nadruchliwością odgrywają mniejszą rolę niż u dzieci. Wciąż jednak borykają się oni z deficytami koncentracji uwagi oraz z impulsywnością. Mają problemy z codziennym planowaniem, często zapominają i gubią rzeczy, trudno im się skupić na czytanym materiale, a także na prowadzonej konwersacji, na ogół nie potrafią się odprężyć i odczuwają niepokój, mają kłopot z utrzymaniem pracy i związków, brak im samokontroli, spóźniają się, a także mają skłonność do hazardu i używek. Dorośli cierpiący na ADHD często są uzależnieni od adrenaliny i ciągle poszukują nowych wrażeń. Innymi słowy, potrzebują silnych bodźców, spokojne miejsca i okoliczności mogą być dla nich zaś stresujące i męczące.

ADHD kobiet

Najbardziej znany i rozpowszechniony obraz ADHD w rzeczywistości został stworzony na podstawie objawów obserwowanych u chłopców i mężczyzn. Z tego powodu to właśnie u nich częściej diagnozuje się to zaburzenie, mimo iż dziewczynki i kobiety również się z nim zmagają. U nich jednak symptomy są mniej specyficzne.

W przypadku dzieci proporcja chłopców i dziewczynek z diagnozą ADHD wynosi 3 : 1, u dorosłych ten stosunek wyrównuje się zaś do 1 : 1. Prawdopodobnie różnice te związane są m.in. z niską rozpoznawalnością ADHD u dziewcząt, które w późniejszych latach życia aktywnie poszukują przyczyn doświadczanych przez siebie problemów.

U pacjentek zwykle obserwuje się mniej objawów związanych z nadruchliwością przy widocznych deficytach koncentracji uwagi. Wśród typowych dla nich symptomów można wymienić m.in.: gadatliwość, kłopoty z czytaniem ze zrozumieniem, wydłużanie wykonywania zadań ze względu na rozpraszanie się, gubienie przedmiotów, zmienność nastrojów, mnogość pomysłów i rozpoczynanie licznych aktywności, z których niewiele doprowadzanych jest do końca, słabą organizację oraz problemy z zarządzaniem czasem.

Różnice w manifestowanych symptomach i diagnozowaniu ADHD u osób obu płci mogą częściowo wynikać z maskowania problemów przez dziewczęta, związanego z narzucaną im rolą płciową oraz silną potrzebą unikania krytyki. Maskowanie nadpobudliwości psychoruchowej może prowadzić też do mylenia jej z innymi zaburzeniami, np. lękowymi czy związanymi z regulowaniem emocji.

Diagnozowanie ADHD u dorosłych

Niektórzy mylnie sądzą, że diagnostyka ADHD u dorosłych nie ma już większego sensu, jednak to nieprawda. Rozpoznanie ADHD jest diagnozą na całe życie, która pomaga lepiej zrozumieć siebie i dostosować codzienność do swoich potrzeb. Warto korzystać z oceny psychologicznej w każdym wieku.

Jeśli zauważasz u siebie lub u kogoś ze swoich bliskich objawy przypominające ADHD, które przeszkadzają w codziennym życiu, skonsultuj te przypuszczenia ze specjalistą. Najlepiej wybrać poradnię specjalizującą się w tego typu zaburzeniach, by zminimalizować ryzyko niewłaściwej diagnozy.

Profesjonalne rozpoznanie ADHD odbywa się poprzez wykorzystanie standardowych testów psychologicznych, a także przeprowadzenie wywiadu, który może mieć formę swobodnej rozmowy z pacjentem, a w razie potrzeby również z jego bliskimi. Aby postawić prawidłową diagnozę, specjalista stara się poznać daną osobę jak najlepiej i dowiedzieć się na jej temat możliwie jak najwięcej, ponieważ na objawy ADHD często nakładają się też symptomy innych zaburzeń i doświadczanych trudności psychologicznych.

Leczenie ADHD u dorosłych

Nie da się w pełni pozbyć ADHD, jednak na podstawie diagnozy i deklarowanych trudności można stworzyć skuteczny plan łagodzenia jego skutków oraz objawów (które często są nasilane przez niedostosowane do potrzeb warunki zewnętrzne). Oczywiście nie chodzi o maskowanie objawów i „naśladowanie” osób neurotypowych. Celem jest raczej właściwe odpowiadanie na własne potrzeby i prawidłowe identyfikowanie sygnałów płynących z ciała i psychiki. Główną metodą wykorzystywaną podczas pracy z dorosłymi z ADHD jest psychoterapia z elementami psychoedukacji. Oprócz tego pomocne mogą być też m.in.: ergoterapia, arteterapia, a w razie potrzeby farmakoterapia.