ADHD – diagnostyka, objawy, leczenie

Objawy ADHD u dzieci

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ang. attention deficit hyperactivity disorder, ADHD) zaliczany jest do zaburzeń neurorozwojowych i polega przede wszystkim na braku zdolności do utrzymywania koncentracji uwagi, nadmiernej impulsywności oraz nadruchliwości. Coraz więcej naukowców uważa jednak, że nie jest to choroba, a zbiór cech związanych z odmienną pracą mózgu. Istnieje nawet teoria, zgodnie z którą nadpobudliwość wiele lat temu była zachowaniem przystosowawczym, jednak obecnie jest ona niezgodna ze społecznymi wymaganiami i w związku z tym medykalizowana.

Niezależnie od przyjętej interpretacji ADHD warto znać jego charakterystyczne objawy u dzieci. Należą do nich:

• problemy z utrzymaniem koncentracji (chwiejna uwaga),

• wysoki poziom pobudzenia,

• impulsywność,

• potrzeba intensywnych wrażeń,

• niepokój ruchowy,

• podrywanie się z miejsca, bezcelowe chodzenie i bieganie, wymachiwanie rękami, podskakiwanie,

• wzmożone drobne ruchy rąk i nóg (głośne deptanie, machanie nogami, bawienie się rzeczami, które znajdują się w zasięgu rąk itp.),

• brak wytrwałości,

• szybkie męczenie się wysiłkiem intelektualnym,

• brak umiejętności planowania,

• niestaranne pismo,

• problemy z pisemnym wyrażaniem myśli,

• chwiejność nastroju i brak kontroli nad emocjami.

Warto podkreślić, że wbrew obiegowym przekonaniom nadpobudliwość nie występuje wyłącznie w wieku dziecięcym – coraz częściej diagnozuje się ADHD u dorosłych. Należy przy tym pamiętać, że objawy u dzieci i dorosłych (podobnie jak u chłopców i mężczyzn oraz dziewczynek i kobiet) mogą się od siebie trochę różnić.

Kontrowersje – czy ADHD istnieje?

Kilka lat temu świat obiegły kontrowersje związane z wywiadem udzielonym przez „ojca ADHD” Leona Eisenberga. Z rozmowy miało wynikać, że ADHD jest „zmyślonym zaburzeniem”. W rzeczywistości taka interpretacja jest nie tylko przesadzona, ale też szkodliwa. Po pierwsze już samo przypisywanie doktorowi Eisenbergowi wyłączności w sprawie odkryć dotyczących ADHD jest nieuprawnione. Pojawienie się tej jednostki w klasyfikacji zaburzeń było wynikiem jego współpracy z Mikiem Rutterem, a od tamtego czasu wielu innych badaczy przyczyniły się do lepszego poznania i zrozumienia tego zjawiska. Ponadto ze słów doktora można raczej wywnioskować, że nie jest on zwolennikiem tłumaczenia wszystkich problemów z zachowaniem nadpobudliwością oraz czynnikami genetycznymi przy jednoczesnym ignorowaniu przyczyn społecznych i środowiskowych.

ADHD a życie rodziny

ADHD jest zaburzeniem, które oddziałuje nie tylko na jednostkę, ale także na funkcjonowanie całego systemu rodzinnego. I odwrotnie – zachowanie członków rodziny i otoczenia wpływa na to, jak dziecko radzi sobie z nadpobudliwością.

Codzienność z dzieckiem z ADHD z pewnością nie jest spokojna ani nudna. Często wiąże się z podwyższonym poziomem stresu i koniecznością radzenia sobie z ocenami z zewnątrz, np. ze strony sąsiadów czy członków dalszej rodziny, którzy z braku wiedzy zrzucają nadruchliwość i impulsywne zachowanie dziecka na karb błędów wychowawczych. Rodzice muszą nauczyć się rozwiązywać sytuacje konfliktowe, które mogą być dość częste z powodu innego odbioru rzeczywistości oraz różniących się między sobą potrzeb poszczególnych członków rodziny. Bardzo istotne jest też nieporównywanie dzieci ze sobą i akceptowanie ich indywidualności. Jednocześnie warto pamiętać, że rodzeństwo dziecka z ADHD również potrzebuje uwagi, nawet jeśli nie sprawia problemów behawioralnych.

Diagnoza ADHD u dzieci

Diagnozę ADHD u dzieci (podobnie jak autyzmu dziecięcego czy zespołu Aspergera u dzieci, choć warto wspomnieć, że dzisiaj raczej nie rozdziela się tych zaburzeń, a zamiast tego mówi się o tzw. spektrum autyzmu) musi przeprowadzić kompetentny specjalista. Opiera się on o testy psychologiczne, wywiad, swobodną rozmowę i obserwację dziecka, a także o rozmowy z innymi członkami rodziny czy nauczycielami. Aby można było mówić o rozpoznaniu ADHD, należy wziąć pod uwagę nie tylko wymienione wcześniej objawy, ale także ich nasilenie, które musi być większe niż mieszczący się w normie obraz danej cechy u dzieci w określonym wieku. Symptomy muszą powodować pogorszenie funkcjonowania w szkole, w domu oraz w kontaktach z rówieśnikami. Oprócz tego należy sprawdzić, jak długo utrzymują się objawy (powinny być stałymi cechami występującymi od lat, co najmniej od 7. roku życia) oraz czy nie są one wynikiem innego zaburzenia lub choroby somatycznej.

Diagnoza zwykle nie jest stawiana w ciągu jednej wizyty. Najczęściej konieczne są dłuższa obserwacja dziecka oraz wywiady z otoczeniem. Ponadto zachowanie dziecka może się zmieniać w sytuacjach niecodziennych, trudnych czy ciekawych, a do takich może należeć pobyt w poradni diagnostycznej. Warto również pamiętać o tym, że ocena niewykwalifikowanych dorosłych na temat zachowania pacjenta może wynikać z ich przekonań i poglądów, więc podczas diagnozy nie można opierać się głównie o obserwacje nauczycieli i opiekunów.

Leczenie ADHD u dzieci

Celem terapii ADHD nie jest całkowite pozbycie się zaburzenia, a zmniejszenie nasilenia jego objawów oraz lepsze funkcjonowanie na co dzień. Nie chodzi również o to, by maskować symptomy i próbować naśladować dzieci neurotypowe. Bardzo istotnym elementem radzenia sobie z nadpobudliwością psychoruchową jest nauka rozpoznawania specyficznych potrzeb dziecka oraz odpowiadania na nie zarówno przez samego małego pacjenta, jak i przez jego opiekunów. Rodzice i nauczyciele powinni zostać wyposażeni w niezbędne wskazówki dotyczące prawidłowego postępowania z dzieckiem z ADHD. Ich zadaniem jest dostosowanie wymagań do jego możliwości, uporządkowanie jego otoczenia oraz wyznaczenie codziennego planu funkcjonowania. Podstawą leczenia ADHD u dzieci są psychoterapia indywidualna oraz terapia rodziny. Bardzo często stosowana jest także farmakoterapia, która powoduje, że dziecku łatwiej jest się skupić oraz zapanować nad swoimi emocjami i impulsami. Sięga się również po metody ergoterapii oraz terapii zajęciowej.