Afazja ruchowa – co to jest? Przyczyny powstania i objawy

Afazja ruchowa – co to jest?

Afazją określa się uszkodzenie obszaru mowy, który jest zlokalizowany w korze mózgowej. Ten obszar ma strategiczne znaczenie w procesie komunikacji. W przebiegu afazji dochodzi do zaburzenie tworzenia, rozumienia i odtwarzania mowy. W zależności od tego, która część mózgowia uległa uszkodzeniu, specjaliści wyróżnili kilka rodzajów afazji. Najczęściej spotykany podział obejmuje: afazję czuciową, afazję ruchową i afazję czuciowo-ruchową. Przyjrzyjmy się bliżej drugiemu rodzajowi – afazji ruchowej, nazywanej również afazją Broki, ekspresyjną czy motoryczną.

Przyczyną afazji ruchowej jest uszkodzenie okolicy Broki, czyli obszaru w mózgu znajdującego się w tylnej części dolnego zakrętu czołowego lewej półkuli. Jest odpowiedzialny za generowanie mowy, a dokładnie za łączenie głosek w wyrazy i zdania oraz formułowanie płynnych wypowiedzi. 

Specjaliści zwracają jednak uwagę, że w obrazowych badaniach mózgu objawy typowe dla afazji ruchowej stwierdza się przy bardziej rozległym uszkodzeniu. Zwykle dotyczy ono struktur podkorowych (prążkowie), wyspy, bruzdy środkowej, przedniego fragmentu płata ciemieniowego.

Afazja ruchowa – objawy

Charakterystycznym objawem afazji ruchowej jest zaburzenie nazywania na głos, powtarzania, spontanicznego wypowiadania się. Osoba chora dość dobrze rozumie mowę, jednak nie potrafi płynnie artykułować wypowiedzi. Podczas wymowy nie zachowuje prawidłowej linii melodycznej. To konsekwencja zaburzonej pracy mięśni narządów artykulacyjnych. W przebiegu afazji ruchowej chory nie jest w stanie stworzyć zdania poprawnego pod względem gramatycznym i składniowym. Zazwyczaj pomija przyimki, czasowniki i spójniki. Myli przypadki, czasy i tryby. Tworzone przez chorego na afazję ruchową zdania są bardzo uproszczone. Nie ma za to problemów z wypowiadaniem pojedynczych głosek, prostych słów. Kłopotliwe jest dla niego pisanie (agrafia), które jest dysgramatyczne, oraz czytanie – szczególnie na głos, czyli tzw. aleksja. 

Problemy w porozumiewaniu się są przez chorego w pełni uświadamiane, co wiąże się z wysokim ryzykiem reakcji depresyjnych. Chorzy mają ograniczoną możliwość przekazywania innym swoich myśli i potrzeb. Z kolei osoby z ich otoczenia mają problemy z właściwą interpretacją nadawanych przez nich komunikatów. 

Afazji ruchowej towarzyszą nierzadko objawy neurologiczne – stwierdza się niedowład połowiczy prawostronny, apraksję (upośledzenie płynności i precyzyjności ruchów) lewych kończyn, niedoczulicę połowiczą prawostronną.

Charakterystykę czynności mowy w przebiegu afazji ruchowej można podsumować następująco:

• rozumienie – zbliżone do normy, choć niekiedy mogą wystąpić niewielkie trudności pojmowania zdań gramatycznie złożonych;

• nazywanie – często zaburzone;

• powtarzanie – zawsze zaburzone;

• mowa spontaniczna – zawsze zaburzona, niepłynna, z objawami perseweracji (niezamierzone, uporczywe powtarzanie wypowiedzi) i agramatyzmu (naruszanie formy gramatycznej wypowiadanych słów), od niemoty po mowę telegraficzną (z przewagą rzeczowników).

Jakie są przyczyny afazji ruchowej?

Afazja ruchowa rozwija się w każdym wieku. Znane są nawet przypadki afazji u dzieci. Afazja dziecięca pojawia się wtedy, gdy uszkodzenie mózgu wystąpiło już po opanowaniu przez nie mowy. Jako główną przyczynę afazji ruchowej specjaliści wymieniają schorzenia naczyniowe ośrodkowego układu nerwowego. Najczęstszą przyczyną jest udar mózgu krwotoczny lub niedokrwienny. Eksperci szacują, że może on odpowiadać za około 80% przypadków afazji ruchowej.

Afazja ruchowa rzadziej rozwija się na skutek urazów czaszkowo-mózgowych. Zaburzenie to bywa konsekwencją zmian zwyrodnieniowych ośrodkowego układu nerwowego. Afazja ruchowa bywa jednym z objawów demencji starczej. Towarzyszy schorzeniom neurodegeneracyjnym, czyli takim, w przebiegu których dochodzi do uszkodzenia komórek nerwowych (tzw. neurony). Jednym z bardziej rozpowszechnionym w społeczeństwie jest choroba Alzheimera. 

Afazja ruchowa może rozwijać się w wyniku chorób nowotworowych, zatruć substancjami toksycznymi, alkoholem czy niektórymi lekami. Doprowadzić do niej mogą również stany zapalne tkanki mózgowej rozwijające się na tle bakteryjnym, wirusowym i grzybiczym. Afazja ruchowa okresowo (przez kilka minut lub kilka godzin) towarzyszy ciężkim atakom migreny i padaczki. Czasem jest obecna również w przebiegu przemijającego ataku niedokrwiennego mózgu poprzedzającego udar mózgu.

Leczenie afazji ruchowej

Terapia afazji ruchowej polega przede wszystkim na leczeniu choroby podstawowej, która doprowadziła do powstania zaburzeń mówienia. Bez usunięcia przyczyny nie da się zwalczyć objawów afazji. Jednocześnie konieczne jest rozpoczęcie terapii logopedycznej – bez wsparcia logopedy poprawa zdolności mowy będzie niemożliwa. 

Rehabilitacja polega na ćwiczeniu zaburzonych funkcji i jest dostosowana do możliwości pacjenta. Przykłady ćwiczeń usprawniających mowę chorego z afazją ruchową:

• rozpoznawanie (polecenie typu pokaż) i nazywanie obrazków jednym wyrazem,

• wyróżnianie kategorii, np. ludzie, zwierzęta domowe, przedmioty, jedzenie,

• opis treści obrazka jednym, prostym zdaniem (obrazki przedstawiające czynności),

• powtarzanie prostych i krótkich rymowanek,

• zagadki – opis przedmiotów znajdujących się w zasięgu wzroku chorego.

Osoba dotknięta afazją ruchową znajduje się zazwyczaj pod opieką całego zespołu specjalistów, do którego należą neurolog, logopeda, neurologopeda, psycholog i fizjoterapeuta.