Astma zawodowa – co ją powoduje i jakie objawy jej towarzyszą?

Astma oskrzelowa jako choroba zawodowa

Astma oskrzelowa uznana może być za chorobę zawodową, jeśli spełnione zostaną określone kryteria diagnostyczne – dokładnie udowodnienie lub chociaż wykazanie wysokiego prawdopodobieństwa związku przyczynowego pomiędzy czynnikami panującymi w miejscu pracy a astmą oskrzelową. 

Astma jako choroba zawodowa charakteryzuje się:

• nadmierną reaktywnością oskrzeli na różnorodne bodźce,

• stanem zapalnym dróg oddechowych,

• zwężeniem dolnych dróg oddechowych. 

Zawodowe podłoże astmy dotyczy od 5% do nawet 20% chorych, u których choroba rozpoczęła się w wieku dorosłym. Specjaliści informują, że w ciągu najbliższych 15 lat odsetek chorych na astmę zawodową wśród ogółu chorób układu oddechowego wyniesie ponad 50%. W Polsce rozpoznaje się 150–200 przypadków astmy zawodowej w skali roku. 

• Dowiedz się więcej na temat POCHP – choroby płuc, która również może mieć podłoże zawodowe 

Jakie są rodzaje astmy zawodowej?

Specjaliści wyróżnili dwie główne postacie astmy zawodowej:

• astmę z okresem latencji – jest częściej rozpoznawana niż wymieniony niżej drugi typ astmy zawodowej, posiada podłoże immunologiczne, przebieg i rokowanie ma zbliżone do astmy niezawodowej;

• astmę bez okresu latencji – zespół dysfunkcji reaktywnej dróg oddechowych, rozwija się ona na skutek jednorazowego gwałtownego wzrostu poziomu czynnika drażniącego przy wypadku w pracy. Eksperci badają powiązania zespołu reaktywnej dysfunkcji dróg oddechowych z przewlekłą ekspozycją na niższe stężenia substancji drażniących. 

Astma wywołana czynnikami pozazawodowymi, albo też taka, która rozwinęła się przed wystąpieniem narażenia zawodowego i ulega zaostrzeniu bądź reaktywacji w środowisku pracy, nie stanowi podstawy do stwierdzenia choroby zawodowej. Oznacza to, że astma może zostać uznana za chorobę zawodową, jeśli jej rozpoczęcie nastąpiło podczas ekspozycji na czynniki zawodowe. Na podstawie wyników badań od pulmonologa, możesz starać się o wydanie orzecznictwa medycznego przez lekarza medycyny pracy. Jeżeli do zachorowania na astmę doszło przed rozpoczęciem narażenia, zaliczenie jej do astmy zawodowej jest niemożliwe.

Objawy astmy mogą dać o sobie znać po zakończeniu pracy w danym miejscu. Zgodnie z obowiązującymi regulacjami, możesz starać się o zakwalifikowanie tych dolegliwości jako astmy zawodowej w przeciągu roku od zmiany środowiska pracy. Czas liczy się od chwili pojawienia się udokumentowanych objawów, które są podstawą do rozpoznania choroby mimo zakończenia pracy w narażeniu zawodowym.

• Sprawdź, czym jest astma aspirynowa. Poznaj przyczyny i objawy tego schorzenia.

Objawy astmy zawodowej

Astma oskrzelowa jest przewlekłym procesem zapalnym dróg oddechowych, której towarzyszą takie objawy:

• duszności, epizody utraty tchu,

• nawracające napady świszczącego oddechu, 

• uczucie ciężaru w klatce piersiowej, 

• kaszel nasilający się w nocy i/lub nad ranem,

• plwocina, którą zazwyczaj ciężko wykrztusić,

• zmienne ograniczenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe, cofające się w różnym stopniu spontanicznie lub pod wpływem leków.

Wraz z zaawansowaniem astmy zawodowej pojawiają się dodatkowe objawy. Jest ona przyczyną krwioplucia, zmniejszonej tolerancji na wysiłek fizyczny, ogólnego osłabienia, zawrotów głowy i nudności pojawiających po napadach silnego kaszlu. Objawy astmy zawodowej nasilają się w wyniku podejmowania wysiłku fizycznego, narażenia na zimne powietrze czy czynnik odpowiedzialny za powstanie choroby.

• Poznaj objawy astmy sercowej, która rozwija się w wyniku przewlekłej niewydolności krążenia pochodzenia sercowego

Astma jako choroba zawodowa – przyczyny powstania

Eksperci podzielili czynniki ryzyka astmy zawodowej na dwie grupy – czynniki osobnicze predysponujące do rozwoju astmy lub chroniące przed jej wystąpieniem oraz czynniki środowiskowe. Jak dotąd opisanych zostało ponad 2000 czynników środowiskowych wywołujących astmę zawodową. Część z nich może mieć charakter uczulający i powodować typ alergiczny astmy zawodowej, a część ma charakter drażniący i wywołuje astmę niealergiczną. 

Uczulające czynniki zawodowe mogą powodować odpowiedź IgE-zależną lub niezależną od IgE. Nadwrażliwość alergiczna daje o sobie znać podczas ponownego kontaktu z alergenem ją wyzwalającym. To wspomniana wyżej astma zawodowa z okresem latencji. Choroba ta rozwija się powoli. Poprzedzają ją zazwyczaj objawy zwiastunowe, takie jak nieżyt nosa, kaszel, łzawienie spojówek. 

Do rozwoju astmy zawodowej z okresem latencji doprowadzić mogą alergeny o dużej masie cząsteczkowej, jak: antybiotyki, lateks, żywice, detergenty, mąka, alergeny zwierząt hodowlanych i laboratoryjnych, enzymy i ziarna roślin oleistych, oraz alergeny o małej masie cząsteczkowej, jak: diizocyjaniany, barwniki, nadsiarczany, sole metali (sole platyny, niklu, chromu, manganu, kobaltu), henna, pył drewna, środki odkażające, bezwodniki kwasowe.

Niealergiczna postać astmy zawodowej charakteryzuje się obecnością zespołu reaktywnej dysfunkcji dróg oddechowych – nadmiernej reaktywności oskrzeli o ciężkim przebiegu. Za powstanie astmy zawodowej bez okresu latencji odpowiadać mogą takie czynniki drażniące, jak m.in.: związki chlorowe, dwutlenek siarki, kwasy (solny, octowy i inne), amoniak, środki czyszczące i wybielające, tlenek etylenu, formalina, freony, fosgen.

Astma jako choroba zawodowa – u kogo rozwija się najczęściej?

Największy odsetek przypadków astmy zawodowej dotyczy: 

• piekarzy, 

• pracowników zwierzętarni naukowych,

• producentów poliuretanów,

• rolników, 

• leśników,

• stolarzy,

• fryzjerek, kosmetyczek,

• pracowników przemysłu meblarskiego,

• sprzątaczek,

• profesji medycznych – pielęgniarek i lekarzy dentystów.

Jeśli jesteś w grupie ryzyka, pamiętaj o regularnych badaniach profilaktycznych w kierunku astmy. Skonsultuj się z lekarzem rodzinnym, żeby dowiedzieć się więcej na temat choroby i testów oraz opcji leczenia i sposobach zapobiegania rozwojowi astmy zawodowej.