Atychifobia, czyli lęk przed porażką – objawy i terapia

Lęki i fobie – czym są?

Z pewnością dobrze wiesz, czym jest lęk i jak czuje się osoba, która się czegoś boi. Ta nieprzyjemna emocja wiąże się z antycypacją niebezpieczeństwa i objawia się jako niepokój oraz silne psychiczne, a nierzadko również fizyczne napięcie. Lęk wywołuje takie objawy jak drżenie, a czasem także drętwienie kończyn, tachykardia (przyspieszone bicie serca), spłycony oddech, duszności, zwiększona potliwość, ucisk w żołądku, ból i zawroty głowy, suchość w ustach czy szczękościsk.

Choć w obecnych czasach zwykle uznajemy lęk za reakcję niepotrzebną i utrudniającą życie, to wcale nie jest ona nieprawidłowa. Przeciwnie – zostaliśmy w nią wyposażeni w toku ewolucji i jej zadaniem jest zwiększenie naszych szans na przeżycie w świecie pełnym zagrożeń. Nasi przodkowie doświadczali lęku np. w odpowiedzi na niebezpieczne zjawiska atmosferyczne czy spotkania z dzikimi zwierzętami. Dzięki temu ich organizmy automatycznie uruchamiały tzw. reakcję „3F”, która obejmuje zamrożenie (freeze), walkę (fight) lub ucieczkę (flight). Każde z tych instynktownych zachowań pomagało poradzić sobie z zagrożeniem. Wiele współcześnie doświadczanych lęków jest pochodną tego przystosowawczego mechanizmu (być może arachnofobia w Polsce nie wydaje się mieć zbyt wiele sensu, jednak w wielu innych krajach żyją pająki, których jad jest trujący i w związku z tym spotkanie z nimi może skończyć się tragicznie).

Niestety zdarza się, że lęk jest na tyle obezwładniający i irracjonalny, że zakłóca normalne życie i wyklucza z różnego rodzaju sytuacji społecznych. W takim wypadku mówi się o fobii, czyli zaburzeniu psychicznym, którego symptomem jest paniczny lęk przed określonym obiektem. Osoby dotknięte fobią obsesyjnie unikają sytuacji, które wydają im się zagrażające, a kiedy już do nich dojdzie, reagują bardzo silnym dyskomfortem, a nawet paniką.

Na czym polega atychifobia?

Atychifobia to zaburzenie nerwicowe polegające na ciągłym, uporczywym, skrajnie nasilonym lęku przed poniesieniem porażki. Najczęściej dotyczy perfekcjonistów o niskim poczuciu własnej wartości. Osoby dotknięte atychifobią unikają wyzwań i nowych zadań, często podejmują pracę poniżej swoich kompetencji, nie dają sobie szansy na rozwój i nierzadko nawet nie próbują realizować swoich marzeń w obawie przed niepowodzeniem, a mimo to wciąż odczuwają permanentny stres. Zdarza się, że rezygnują z jakichkolwiek relacji romantycznych lub towarzyskich, ponieważ boją się kompromitacji i odrzucenia. Każde zadanie o niepewnym wyniku wzbudza w nich silny niepokój, napięcie i pokusę ucieczki, a porażka – silny wstyd, poczucie winy oraz obniżenie samooceny.

Atychifobia to jedna z najbardziej złożonych fobii, a jej przyczyny mogą być bardzo różne. Wśród czynników ryzyka badacze wymieniają m.in. predyspozycje genetyczne, np. występowanie zaburzeń lękowych w bliskiej rodzinie, przesadną surowość i uzależnianie okazywanej akceptacji przez opiekunów od sukcesów odnoszonych przez dziecko, nadopiekuńczość rodziców (która nie pozwala dziecku nauczyć się radzić sobie z niepowodzeniami), tradycyjny system edukacji premiujący jedynie najlepsze wyniki (a nie np. osobisty progres czy podejmowanie nowych wyzwań), traumatyczne doświadczenia porażki w dowolnym wieku, silną presję w najbliższym otoczeniu, niską samoocenę i poczucie własnej wartości, a także inne zaburzenia nerwicowe (np. fobię społeczną).

Atychifobia a prokrastynacja

Atychifobia jest ściśle powiązana z unikaniem wyzwań oraz trudnych zadań. Bardzo często przeradza się w prokrastynację, czyli patologiczną tendencję do odwlekania i przekładania na później różnego rodzaju zajęć, która często skutkuje niewywiązaniem się z obowiązków lub wykonaniem ich poniżej swoich możliwości. Osoby, które charakteryzują się skłonnością do prokrastynowania, często mają ambitne plany i cele, których jednak zwykle nie udaje im się zrealizować.

Prokrastynacja może być mechanizmem obronnym, który ma za zadanie zmniejszać uczucie niepokoju nie tylko jeszcze przed rozpoczęciem czynności (poprzez jej odwlekanie), ale także po uzyskaniu wyników. Prokrastynatorzy często wywiązują się ze swoich zadań na ostatnią chwilę, a nawet po terminie, co w pewnym stopniu chroni ich przed weryfikacją swoich kompetencji. Jeśli coś im się nie uda, mogą przypisać porażkę nie swoim umiejętnościom, a zbyt krótkiemu czasowi realizacji i brakowi możliwości dopracowania efektu.

Oczywiście strategia ta nie jest konstruktywna, a jej nagminne stosowanie stwarza poważne zagrożenia, np. utraty pracy, niskich wyników w nauce, zaniedbywania różnych innych obowiązków, a także sabotowania własnych pragnień i celów.

Inne nietypowe i rzadkie fobie

Atychifobia to jedno z wielu zaburzeń lękowych, które może budzić zaskoczenie. Wśród „dziwnych fobii” wymienia się też np. batrachofobię (czyli lęk przed żabami), awizofobię (lęk przed ptakami), ichtiofobię (lęk przed rybami), hafefobię (lęk przed dotykiem), chaetofobię (lęk przed włosami), ombrofobię (lęk przed deszczem) czy gynofobię (lęk przed kobietami). Jak pewnie się domyślasz, każde z tych zaburzeń powoduje znaczne problemy w życiu społecznym oraz wykluczenie z wielu codziennych sytuacji.

Jak poradzić sobie z lękiem przed porażką?

Walka z lękiem przed niepowodzeniem nie jest łatwa, jednak warto podjąć się tego wyzwania, gdyż jego efekty mają szansę naprawdę odmienić całe życie.

Przede wszystkim spróbuj zmienić swój sposób myślenia na temat niepowodzeń, daj sobie prawo do popełniania błędów i wykonywania zadań w sposób wystarczająco dobry, a nie perfekcyjny. Pamiętaj, że jeśli wciąż robisz tylko to, co już umiesz, nie dajesz sobie okazji do rozwoju i poszerzania kompetencji.

Stawiaj sobie realne cele. Wybierając się na kurs zupełnie nowego języka, nie myśl o tym, że np. za rok chcesz posługiwać się nim biegle. Postanów raczej, że w ciągu miesiąca nauczysz się określonej (niezbyt dużej) liczby nowych słów. Z czasem stawiaj poprzeczkę coraz wyżej, jednak wciąż mierz siły na zamiary.

Aby zbudować stabilne poczucie własnej wartości (a więc przekonanie, że Twoja wartość jest stała i nie zmienia się pod wpływem chwilowych sukcesów czy porażek), buduj poczucie wpływu na rzeczywistość. Pomiędzy trudniejszymi zadaniami zrób coś prostego, co da natychmiastowy efekt, np. ugotuj danie, które zawsze dobrze Ci wychodzi, zrób mały, dobry uczynek lub zabierz się za coś nieskomplikowanego, do czego do tej pory brakowało Ci motywacji (np. wystaw stare ubrania na sprzedaż lub uporządkuj papiery w szufladzie).

Nie rezygnuj z uczenia się nowych rzeczy. Z czasem zauważysz, że chwilowe trudności nie są porażką, a wyzwaniem, które daje okazję do rozwoju. Ciesz się z przezwyciężania lęków i słabości. Skup się na własnych postępach, zamiast porównywać się do innych.

Jak najczęściej koncentruj się na procesie, zamiast myśleć wyłącznie o efekcie. Rób to, co sprawia Ci przyjemność i obserwuj, jaką satysfakcję daje pokonywanie kolejnych etapów wykonywanych zadań.

Wypisz na kartce jak najwięcej sytuacji, które były dla Ciebie trudne, ale finalnie okazały się sukcesami lub cennymi doświadczeniami.

Przeczytaj kilka historii osób, które początkowo poniosły porażkę w ważnej dla siebie dziedzinie, jednak nie poddały się i przekuły ją w sukces. Czy wiesz, że zanim rękopis pierwszego tomu „Harry’ego Pottera” J. K. Rowling trafił do druku, został odrzucony przez dwanaście wydawnictw? Z kolei Michael Jordan został kiedyś wyrzucony z licealnej drużyny koszykarskiej. Żadne z nich nie pozwoliło jednak, by te niepowodzenia zniszczyły ich poczucie własnej wartości i nie zrezygnowało ze swoich marzeń.

Powyższe metody z pewnością przydadzą Ci się podczas pracy nad sobą, jednak może się okazać, że twoja atychifobia jest zbyt silna, by poradzić sobie z nią bez pomocy specjalisty. Jeśli czujesz, że lęk przed porażką znacząco pogarsza twój komfort życia, a znane Ci metody do samodzielnej walki z lękiem nie wystarczają, by go oswoić, umów się na wizytę do psychoterapeuty, który pomoże Ci znaleźć przyczyny twoich problemów i dobierze odpowiednie metody terapeutyczne. Pamiętaj, że proszenie o pomoc to wyraz siły, determinacji oraz troski o siebie.