Autyzm – przyczyny, objawy, leczenie

Autyzm – co to jest?

Autyzm nie jest chorobą psychiczną, ale zaburzeniem neurorozwojowym. Termin pochodzi od greckiego słowa autos, które można przetłumaczyć jako „sam”, ponieważ osoby autystyczne są wycofane i nie odczuwają naturalnej potrzeby nawiązywania relacji z innymi ludźmi. Pojęcie to zaczęło funkcjonować już na początku XX stulecia, gdy użył go po raz pierwszy szwajcarski psychiatra Eugen Bleuler. Kilkadziesiąt lat później dość dokładnie opisano już autyzm dziecięcy. Zaburzenie to najczęściej diagnozuje się w pierwszych trzech latach życia, jednak niektóre jego odmiany dają o sobie znać w późniejszym okresie. Szacuje się, że na autyzm cierpi 30 na 10 tys. osób. W społeczeństwie funkcjonuje mnóstwo mitów na jego temat, np. że powodują go niektóre szczepionki lub jest efektem zaniedbań rodziców. Inicjatywy takie jak Światowy Dzień Świadomości Autyzmu mają na celu walkę z tymi błędnymi przekonaniami. 

Spektrum autyzmu – co to znaczy?

W literaturze fachowej, a coraz częściej także w przekazie medialnym, można spotkać określenie „osoby ze spektrum autyzmu”. Spektrum to inaczej „wielorakość” lub „wachlarz” i tak właśnie należy je rozumieć w kontekście autyzmu. Zaburzenie to obejmuje wiele zachowań, ma wiele odmian i przebiega inaczej u każdej osoby. W praktyce oznacza to, że jego diagnoza to dość skomplikowany proces. W przypadku dzieci konieczna jest konsultacja neurologa, psychiatry lub psychologa dziecięcego oraz pediatry rozwojowego.

Autyzm – przyczyny zaburzenia

Specjaliści – mimo rozległej wiedzy medycznej – nie potrafią wskazać dokładnych przyczyn powstawania autyzmu. Na podstawie aktualnych badań można stwierdzić, że za to zaburzenie odpowiadają różne czynniki, które działają w wielorakich kombinacjach i w odmiennym stopniu. Są to między innymi geny i czynniki rozwojowe lub środowiskowe. U pacjentów ze spektrum autyzmu zaobserwowano pewne wspólne cechy mózgu – nieprawidłowy poziom serotoniny i neuroprzekaźników, który mógł być wynikiem zaburzeń na etapie życia płodowego. Winna może być także mutacja genetyczna, czyli tzw. zespół Retta (znany także jako zespół łamliwego chromosomu X). Statystyki pokazują, że w rodzinach, gdzie już są dzieci autystyczne, ryzyko pojawienia się zaburzenia po raz drugi wynosi ok. 20%.Inne czynniki sprzyjające rozwojowi autyzmu to m.in.:

• komplikacje związane z ciążą (krwawienia, niska masa płodu, cukrzyca ciążowa),

• komplikacje okołoporodowe (niedotlenienie, wady wrodzone, mała liczba punktów w skali Apgar),

• większa objętość mózgu dzieci autystycznych do czasu ukończenia 4. roku życia,

• mniejsza aktywność lewego płata czołowego mózgu przy zadaniach, które angażują pamięć oraz umiejętności językowe.
  

Autyzm – objawy u dzieci

Autyzm, podobnie jak zespół Aspergera, ma szereg charakterystycznych symptomów. Zazwyczaj rodzice rozpoznają niepokojące zachowania dziecka na długo przed ukończeniem 3. roku życia. Autyzm u niemowlaka objawia się m.in. brakiem gaworzenia, unikaniem kontaktu wzrokowego czy wpatrywaniem się w jeden punkt przez wiele godzin. Dziecko autystyczne zachowuje się w dość specyficzny sposób:

• nie bawi się z rówieśnikami,

• bawi się samo, a do zabaw angażuje często te same przedmioty,

• nie uśmiecha się lub robi to bardzo rzadko,

• nie reaguje na swoje imię,

• jego wyraz twarzy nie zdradza żadnych emocji,

• nie patrzy w oczy innym osobom,

• wpada w histerię bez powodu,

• bywa nadpobudliwe,

• nie komunikuje się za pomocą słów lub robi to w bardzo ograniczony sposób,

• nie myśli abstrakcyjnie,

• wymachuje rękami,

• kręci się dookoła lub kiwa,

• porządkuje przedmioty lub wprowadza je w jednostajny ruch,

• przywiązuje się do niektórych przedmiotów i wpada w histerię, gdy ktoś próbuje mu je odebrać,

• bywa nadwrażliwe na dotyk i dźwięki,

• czasem wydaje się, że nie odczuwa bólu,

• nie ma spontanicznych odruchów,

• jest monotematyczne – jeśli zaczyna rozmawiać, zazwyczaj porusza tylko jeden temat.

Jakie zachowania wykluczają autyzm?

Rodzice często doszukują się w zachowaniu swojego dziecka symptomów autyzmu. Czasami ich obawy są nieuzasadnione. Każdy rozwija się w swoim tempie – niektóre maluchy trochę później zaczynają mówić, a histeria dziecka bez przyczyny może być związana z tzw. buntem dwulatka. Jeśli dziecko reaguje na imię, patrzy w oczy rodzica, jest chętne do zabaw kontaktowych i interesuje się otaczającym je światem, najprawdopodobniej niedotyczą go zaburzenia ze spektrum autyzmu.

Odmiany autyzmu

Najczęściej mówi się o autyzmie dziecięcym, jednak autyzm u dorosłych także się zdarza. Zaburzenie to może przybrać postać autyzmu atypowego lub wysokofunkcjonującego.

Autyzm atypowy

Autyzm atypowy diagnozowany jest nieco później, bo dopiero w 3. roku życia. Dzieci dotknięte tą przypadłością zaczynają mówić później niż rówieśnicy i bardziej interesują się przedmiotami niż ludźmi. Z trudnością tolerują zmiany w planie dnia czy układzie przedmiotów w najbliższym otoczeniu. Nie lubią się przytulać i są nadwrażliwe na dotyk. Mają nagłe napady złości i przejawiają zachowania autoagresywne. Ich zachowanie jest zbieżne z objawami typowymi dla autyzmu dziecięcego.

Autyzm wysokofunkcjonujący

Autyzm wysokofunkcjonujący często jest trudny do zdiagnozowania. Osoba dotknięta tą przypadłością czuje się niekomfortowo w relacjach z innymi ludźmi, jednak potrafi je nawiązywać i podtrzymywać. Ma jedno (zazwyczaj bardzo praktyczne) hobby, o którym chętnie mówi i je rozwija. Taki człowiek często myśli, że jest introwertykiem i nie postrzega siebie w kategoriach zaburzeń ze spektrum autyzmu. Problem może wyjść na jaw dopiero wtedy, gdy uda się na sesję z doświadczonym psychologiem.

Czy autyzm da się wyleczyć?

Osoby ze spektrum autyzmu – w mniejszym lub większym stopniu – muszą zmagać się ze swoim zaburzeniem do końca życia. Do tej pory nie wynaleziono środków farmakologicznych, które pomogłyby całkowicie wyeliminować autyzm. Do dyspozycji osób cierpiących na to zaburzenie pozostają jednak liczne formy terapii. Ich efektem jest znaczna poprawa jakości życia, w tym większa łatwość w nawiązywaniu relacji społecznych. Osoby, które decydują się na dostępne formy leczenia, mają większą szansę na znalezienie pracy czy nawet założenie rodziny.

Najpopularniejsze metody terapii autyzmu

Do najpopularniejszych form terapii autyzmu należą przede wszystkim metoda behawioralna, TEACCH, RDI, Metoda opcji oraz Model DIR. Sprawdź, na czym polegają.

Metoda behawioralna

Terapia poznawczo-behawioralna to jedna z najczęściej stosowanych psychoterapii. W nieco zmodyfikowanej formie może posłużyć również osobom ze spektrum autyzmu. Główny nacisk położony jest na analizowanie zachowań i stopniowe dążenie do ich zmiany.

TEACCH

To metoda, która proponuje postrzeganie autyzmu w kategoriach kultury, z całym jej bagażem – sposobem myślenia, komunikowania, pracy czy ubierania się. Terapeuta staje się nauczycielem, który z jednej strony tłumaczy osobom autystycznym reguły panujące w zewnętrznym świecie, a z drugiej dąży do zmiany środowiska, aby stało się ono bardziej przyjazne. Terapia ta ma pomóc w realistycznym spojrzeniu na siebie – uwzględnieniu swoich mocnych stron i zaakceptowaniu ograniczeń.

RDI

Terapia RDI to praca nad objawami autyzmu. Jej głównym celem jest zbudowanie elastyczności w myśleniu, komunikacji i zachowaniu oraz wykształcenie umiejętności budowania relacji. Proces ten jest dość trudny i wymaga wielokrotnego przekraczania własnej strefy komfortu.

Metoda opcji

To terapia proponowana dzieciom. Ma ona formę zabawy, która odbywa się w bezpiecznym i wolnym od hałasu pomieszczeniu. Rodzice we współpracy ze specjalistą aktywnie spędzają czas z dzieckiem, proponując mu kolejne formy aktywności. Każda z nich ma rozwijać nowe umiejętności i zainteresowania. Twórcy tej metody wierzą, że w ten sposób dziecko autystyczne będzie lepiej komunikowało się z otoczeniem i zacznie tworzyć relacje społeczne.

Model DIR/Floortime

Jest to metoda oparta na zabawie i budowaniu serdecznych relacji w czasie spędzonym „na podłodze” (ang. floortime). Twórcy tej metody nie chcą skupiać się na zmianie zachowań osób autystycznych, lecz na kształtowaniu ich samodzielności. Wierzą, że pacjenci z autyzmem – odpowiednio zachęcani i motywowani – mogą w przyszłości budować relacje i czerpać przyjemność z kontaktów z innymi ludźmi. Zabawa ma także na celu rozwój kreatywnego myślenia. 

Metody wspierające terapię autyzmu

Oprócz systematycznej terapii osoby z autyzmem mają do dyspozycji cały wachlarz metod wspierających. Należą do nich takie formy aktywności jak dogoterapia, hipoterapia, muzykoterapia czy logorytmika. Kontakt ze zwierzętami ma na celu przełamać opór w relacjach z otoczeniem, a zajęcia muzyczne to aktywny relaks, który pomoże rozwinąć elastyczne oraz kreatywne myślenie.