Botulizm – co to za choroba? Przyczyny, objawy, sposoby leczenia

Botulizm – co to za choroba?

Botulizm to zatrucie jadem kiełbasianym, czyli zespół objawów spowodowanych działaniem toksycznej substancji wytwarzanej przez Gram-dodatnią, beztlenową pałeczkę z gatunku Clostridium botulinum. Po raz pierwszy ta choroba wywoływana przez bakterie została opisana w 1817 roku przez J. Kernera – niemieckiego lekarza i pisarza. Jednak samo określenie botulizm pojawiło się w 1869 roku za sprawą H. Müllera – niemieckiego lekarza, który opisał kilka epidemii zatruć jadem kiełbasianym. Kilkanaście lat później, w 1897 roku, Emile Pierre van Ermenghen – belgijski bakteriolog – odkrył bakterie odpowiedzialne za botulizm.W Polsce rejestruje się kilkadziesiąt przypadków tego zatrucia rocznie.

Należy jednak wspomnieć, że botulina to pierwsza biologiczna toksyna, która została dopuszczona do stosowania w lecznictwie przez FDA. Wykorzystywana jest w terapii zaburzeń neurologicznych (np. dystonii krtaniowej, dystonii karku oraz kończyn, kurczu powiek, kurczów dłoni, nadmiernej potliwości), leczeniu zeza czy w kosmetyce – do niwelowania zmarszczek mimicznych. Z drugiej jednak strony jad kiełbasiany może zostać wykorzystany jako broń biologiczna.

Jak dochodzi do zatrucia jadem kiełbasianym?

Do zatrucia jadem kiełbasianym dochodzi drogą pokarmową. Źródłem toksyny są przeważnie konserwy mięsne, ale także rybne czy jarzynowe, wytwarzane w niehigienicznych warunkach, niewłaściwie przechowywane lub przeterminowane. Jad kiełbasiany może znajdować się także w wyrobach garmażeryjnych lub wędlinach. Sporadyczne są przypadki tzw. botulizmu przyrannego, czyli zakażenia bakteryjnego rany, czy botulizmu inhalacyjnego. Dowiedz się więcej na temat innych chorób zakaźnych szerzących się drogą pokarmową, takich jak czerwonka bakteryjna czy włośnica.

Należy w tym miejscu wspomnieć również o tzw. botulizmie dziecięcym. Do zakażenia może dojść w wyniku spożycia przez niemowlę miodu, w którym naturalnie obecne są bakterie Clostridium botulinum. W związku z tym dzieciom do ukończenia 1. roku życia nie powinno się podawać tego produktu. Objawy botulizmu niemowlęcego nie są efektem działania toksyny, a namnażania się bakterii w organizmie. Symptomy zatrucia u dzieci to przede wszystkim ospałość, słabe napięcie mięśniowe, zaparcia, trudności w pobieraniu pokarmu i wołaniu, obfite ślinienie i cichy płacz. Następnie ma miejsce porażenie nerwów czaszkowych, oddechowych i unerwiających mięśnie obwodowe, czego efektami są  objawy niewydolności oddechowej i wiotkość dziecka.

Jakie są objawy zatrucia jadem kiełbasianym?

Pierwsze objawy zatrucia jadem kiełbasianym pojawiają się od 18 do 48 godzin po spożyciu żywności zanieczyszczonej neurotoksyną botulinową, chociaż mogą wystąpić już po 4 godzinach lub nawet po 8 dniach. W przebiegu zatrucia można wyróżnić dwie grupy dolegliwości:

• objawy ze strony przewodu pokarmowego – zaparcia, wymioty, nudności, bóle brzucha;

• objawy toksycznego działania botuliny – wiotkie porażenie mięśni szkieletowych spowodowane blokowaniem przewodnictwa nerwowo-mięśniowego, które zaczyna się najczęściej od mięśni twarzy i ma charakter zstępujący, podwójne widzenie, osłabienie siły mięśniowej, opadanie powiek, które sprawia, że chory ma senny wyraz twarzy, zawroty głowy, niewyraźne widzenie, bełkotliwa mowa, trudności w połykaniu, światłowstręt, suchość w ustach. Postęp choroby manifestuje się rosnącym osłabieniem mięśniowym, co prowadzi do utraty kontroli nad utrzymaniem głowy, hipotonii, ogólnego osłabienia i trudności w oddychaniu.

Oznaki zatrucia jadem kiełbasianym mogą utrzymywać się do kilku miesięcy, a śmiertelność u ludzi wynosi do 10%. W ciężkich przypadkach botulizmu do zgonu dochodzi w wyniku zatrzymania akcji serca, zachłystowego zapalenia płuc lub niewydolności oddechowej. Nurotoksyny botulinowe są najbardziej toksycznymi dla człowieka substancjami biologicznymi. Ich śmiertelna dawka wynosi około 1 ng/kg masy ciała. 

Zatrucie jadem kiełbasianym – leczenie 

Przy zatruciu jadem kiełbasianym obserwuje się zaburzenia widzenia i obustronne porażenie mięśni, bez zaburzeń świadomości i gorączki. Podstawą rozpoznania jest badanie laboratoryjne na obecność toksyny w surowicy. W przypadku botulizmu dziecięcego dodatkowo wykonuje się badanie kału. Leczenie zatrucia jadem kiełbasianym opiera się przede wszystkim na podaniu antytoksyny botulinowej, która unieszkodliwia toksynę. Chory znajduje się na oddziale intensywnej opieki medycznej.

W przypadku gdy spożycie zatrutego pokarmu miało miejsce niedawno, przeprowadza się płukanie żołądka, stosuje środki przeczyszczające i głębokie wlewy doodbytnicze lub prowokuje wymioty. W ten sposób ogranicza się wchłanianie jadu kiełbasianego z przewodu pokarmowego. Pacjenci z ciężkimi i ostrymi objawami zatrucia wymagają długiej opieki lekarskiej. Wspomaganie oddychania jest konieczne przez 2 do 8 tygodni. Nieswoiste metody leczenia botulizmu to odpowiednie ułożenie ciała (płasko na plecach z podparciem szyi pod kątem około 22 stopni), nawadnianie i odpowiednia dieta, pielęgnacja, rehabilitacja oraz zapobieganie powstawaniu odleżyn. Poprawa stanu pacjenta wymaga wytworzenia się nowych połączeń nerwowo-mięśniowych. W przypadku botulizmu przyrannego chirurgicznie usuwa się z zakażonej rany tkanki zawierające drobnoustroje chorobotwórcze oraz podaje się antybiotyki. 

Profilaktyka botulizmu

Profilaktyka botulizmu obejmuje przede wszystkim:

• przechowywanie żywności w warunkach zalecanych przez producenta,

• niespożywanie żywności po terminie przydatności,

• niepodawanie miodu dzieciom do ukończenia 12. miesiąca życia.

• gotowanie domowych konserw przez 10 minut przed spożyciem,

• przechowywanie mięsa i wędlin w lodówce, 

• zachowanie zasad higieny podczas przygotowywania przetworów i pasteryzowanie żywności,

• niespożywanie podejrzanych produktów spożywczych, np. konserw z wypukłym wieczkiem.