Charakteropatia – symptomy, przyczyny i terapia

Czym jest charakteropatia?

Charakteropatia to nagłe zmiany osobowości oraz ich konsekwencje – nietypowe dla danej osoby zachowania i emocje. Przyczyną charakteropatii jest organiczne uszkodzenie mózgu o pochodzeniu toksycznym, pourazowym (czyli powstałe w następstwie uszkodzenia mechanicznego) lub innym. Charakteropatia skutkuje problemami w funkcjonowaniu społecznym, dużą zmiennością nastrojów, lekceważeniem przyjętych norm, wybuchowością, impulsywnością, a czasem także zaburzeniami funkcjonowania intelektualnego.

Termin „charakteropatia” został wprowadzony przez profesora psychiatrii Tadeusza Bilikiewicza, który stosował go dla odróżnienia organicznych uszkodzeń mózgu od wrodzonych zaburzeń osobowości.

W stosowanej w Polsce Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń ICD-11 przygotowanej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), w której charakteropatia opisana jest pod terminem „organiczne zaburzenia osobowości”, definiowana jest ona jako takie zmiany osobowości, w których można zauważyć istotne zmiany utrwalonych wzorców postępowania w stosunku do zachowania sprzed choroby.

Warto wspomnieć, iż niektórzy badacze krytykują określenie „charakteropatia”, uznając je za przestarzałe i pejoratywne. Z tego względu zamiennie mówi się o encefalopatii lub opisanych wyżej organicznych zaburzeniach osobowości.

Charakteropatia – objawy, które świadczą o zaburzeniach osobowości

Jeśli ktoś z Twoich bliskich w bardzo krótkim czasie drastycznie zmienił swoje zachowanie, być może warto zastanowić się nad wizytą u psychiatry lub neurologa i diagnozie w kierunku charakteropatii. Wśród objawów, które mogą świadczyć o organicznym uszkodzeniu mózgu, można wymienić:

• gwałtowne zmiany w zachowaniu i brak konsekwencji,

• impulsywne działania i brak kontroli nad zachowaniami popędowymi,

• łamanie norm społecznych,

• skrajna chwiejność nastrojów i emocji,

• podejrzliwość i zachowania paranoiczne, które często prowadzą do nadszarpnięcia lub zerwania więzi,

• zachowania autodestrukcyjne i ryzykowanie utratą dotychczas ważnych wartości (takich jak zdrowie, praca czy relacje),

• zmiana sposobu mówienia (wypowiadanie się bardzo wolno, z akcentowaniem poszczególnych sylab lub szybko i chaotycznie),

• zmiana preferencji seksualnych, spadek lub wzrost libido,

• skłonność do egzaltacji,

• zaburzenia funkcji poznawczych przypominające otępienie.

Przyczyny charakteropatii

Diagnoza charakteropatii może być utrudniona, ponieważ często bywa ona mylona z psychopatią lub innymi zaburzeniami osobowości (np. osobowościami: borderline, histrioniczną, chwiejną emocjonalnie czy dyssocjalną). Zasadnicza różnica polega na tym, że inne tego typu zaburzenia są wrodzone i wynikają głównie z czynników genetycznych, zaś charakteropatia pojawia się w trakcie życia, w wyniku uszkodzenia mózgu.

Wśród najczęściej występujących encefalopatii można wymienić m.in. charakteropatię alkoholową, powstającą w następstwie przewlekłego nadużywania alkoholu, które wiąże się nie tylko z ciągłą intoksykacją, ale także z niedożywieniem, szkodami metabolicznymi oraz czynnikami środowiskowymi. U pacjentów uzależnionych od alkoholu najczęściej pojawiają się takie objawy jak obniżona tolerancja napięcia psychicznego, odczucie zmęczenia psychicznego i fizycznego, symptomy nerwicowe, bezsenność, obniżenie koncentracji uwagi, obniżony nastrój, objawy hipochondryczne, egoizm i egocentryzm, a także nadpobudliwość. Oczywiście nie wszystkie te objawy muszą występować jednocześnie u jednego pacjenta – większość doświadcza jedynie części z nich.

Inną często wymienianą postacią organicznego uszkodzenia mózgu jest charakteropatia padaczkowa, występująca przede wszystkim w przebiegu padaczki skroniowej. Jej symptomy to m.in. agresja, tendencja do przedłużania kontaktu interpersonalnego (opisywana jako „lepkość”), zmniejszenie libido i zaburzenia seksualne, drażliwość, ponury nastrój, nagły rozwój religijności, zaburzenia mowy, a także obniżenie zdolności intelektualnych.

Badacze opisują również m.in. charakteropatię pourazową (powstałą w wyniku mechanicznego uszkodzenia mózgu) oraz encefalopatię związaną z chorobami neurodegeneracyjnymi (takimi jak choroba Alzheimera czy pląsawica Huntingtona).

Jak wygląda leczenie charakteropatii? Czy jest możliwe?

Niestety nie istnieje żaden skuteczny sposób na trwałe wyeliminowanie charakteropatii, ponieważ wywołujące ją uszkodzenia mózgu są nieodwracalne. Stosowane leczenie polega więc przede wszystkim na łagodzeniu objawów oraz poprawie przystosowania chorego do życia w społeczeństwie. Psychiatra może przepisać środki farmakologiczne, które wpływają na emocje i samopoczucie chorego, np. leki przeciwdepresyjne, stabilizujące nastrój lub przeciwpsychotyczne. W poprawie wzorców zachowania i przeżywania może pomóc również psychoterapia.

Jako że charakteropatia ma swoje źródło w innych schorzeniach, to właśnie na ich leczeniu należy się skupić. Najważniejsze jest więc dobranie adekwatnych metod terapeutycznych stosowanych np. w przebiegu uzależnienia od alkoholu, epilepsji czy chorób otępiennych.