Zaburzenia psychiczne – czym są i jak je rozpoznać?

Czym są choroby psychiczne?

Zaburzenia czy choroby psychiczne to wzorce zachowań, sposobów myślenia, postrzegania rzeczywistości oraz relacji z innym będące źródłem cierpienia i utrudniające prawidłowe funkcjonowanie. Pomimo ogromnego wzrostu świadomości i rozwoju sposobów leczenia choroby te skutkują wciąż wyraźnym obniżeniem jakości życia osób nimi dotkniętych, zarówno obiektywnie, jak i w ich subiektywnej ocenie. 

Współczesny świat niesie coraz więcej wyzwań, ale też zagrożeń dla zdrowia psychicznego. Rosnące tempo i dynamicznie zmieniające się warunki życia powodują, że coraz częściej problem dotyczy także ludzi najmłodszych. Obserwujemy obecnie znacznie powszechniejsze występowanie chorób psychicznych u dzieci, niż miało to miejsce jeszcze 10 czy 20 lat temu.

Choroby psychiczne – jakie są ich rodzaje?

Trudno stworzyć jedną zamkniętą listę chorób psychicznych. Funkcjonują różne kwalifikacje, ponadto wiedza w tym zakresie wciąż się rozwija i wykazy są regularnie modyfikowane. Przyjmijmy jednak podział oparty na klasyfikacji ICD-10, według którego rozpoznajemy najczęstsze rodzaje zaburzeń psychicznych (wraz z przykładami):

• zaburzenia psychiczne organiczne (m.in. choroba Alzheimera);

• zachowania związane z używaniem substancji psychoaktywnych;

• schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe;

• zaburzenia nastroju (w tym depresja, depresja lękowa, choroba afektywna dwubiegunowa);

• zaburzenia nerwicowe (zespół lęku uogólnionego, fobie specyficzne, napady paniki);

• tzw. zespoły behawioralne, związane głównie z czynnikami fizycznymi (np. zaburzenia odżywiania czy snu);

• zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych (m.in. osobowość chwiejna emocjonalnie, histrioniczna, unikająca);

• upośledzenie umysłowe;

• zaburzenia rozwoju (w tym spektrum autyzmu);

• zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się w okresie dzieciństwa lub adolescencji (zaburzenia hiperkinetyczne, tiki, mutyzm wybiórczy i inne);

• nieokreślone zaburzenia psychiczne.

Jakie są najczęstsze objawy choroby psychicznej?

Z uwagi na ogromną liczbę różnego rodzaju zaburzeń psychicznych nie sposób wymienić kilku konkretnych objawów. Każda choroba wiąże się z szeregiem zachowań i symptomów, nierzadko mało specyficznych. Z pewnością jednak naszą uwagę powinny zwrócić zmiany w zachowaniu – własnym lub kogoś bliskiego – nagłe lub postępujące stopniowo. Wyraźne odstępstwa od codziennego sposobu funkcjonowania danej osoby zwykle są wystarczającym powodem, by zasięgnąć porady specjalisty. 

Niepokojące są gwałtowne zmiany nastroju, nadmierne przygnębienie lub pobudzenie nieadekwatne do sytuacji, lęki utrudniające codzienną aktywność. Mogą pojawić się problemy w funkcjonowaniu poznawczym (np. nasilone trudności z koncentracją, rozumieniem, myśleniem logicznym, wypowiadaniem się). Kolejną rzeczą, która powinna nas skłonić do wizyty u psychologa czy psychiatry, jest nagła zmiana nawyków – gwałtowne wahania apetytu, problemy ze snem, spadek zainteresowania seksem itp. Zawsze należy zasięgnąć pomocy specjalisty, jeśli u kogoś lub u siebie zauważymy takie symptomy, jak urojenia i halucynacje różnego rodzaju, a także myśli lub wypowiedzi o charakterze samobójczym. 

Jeżeli zaobserwujesz którykolwiek z omówionych objawów lub inne zachowanie odbiegające od dotychczasowego (czy to u siebie, czy kogoś bliskiego), nie wahaj się skorzystać z porady specjalisty w zakresie zdrowia psychicznego. Lepiej sprawdzić coś „na wyrost”, niż przeoczyć diagnozę choroby psychicznej i w efekcie utrudnić lub opóźnić jej skuteczne leczenie. 

Choroby psychiczne u dzieci

Szczególnie niepokojące jest zjawisko coraz powszechniejszego występowania zaburzeń psychicznych u dzieci i nastolatków. Wynika to z faktu, że młodzi ludzie są wyjątkowo podatni na stres i różnego rodzaju negatywne wpływy środowiska. 

Najczęściej diagnozowane u bardzo młodych osób problemy to różne formy nadpobudliwości, a także – wykrywane coraz częściej – zaburzenia ze spektrum autyzmu. Coraz młodsze dzieci chorują również na depresję oraz różnego rodzaju lęki i fobie. Wśród nastolatków relatywnie często diagnozuje się zaburzenia obrazu ciała, często wiążące się z zaburzeniami odżywiania.

Jakie są objawy chorób psychicznych u dzieci i na co zwrócić uwagę, jeśli jesteś rodzicem czy opiekunem bardzo młodego człowieka? Do konsultacji ze specjalistą (psychologiem lub psychiatrą dziecięcym) powinny Cię skłonić symptomy wymienione wcześniej, ale także oznaki charakterystyczne dla zaburzeń typowo dziecięcych. Należą do nich:

• brak zainteresowania relacjami społecznymi;

• wyraźne opóźnienie rozwoju mowy;

• nietypowe reakcje na neutralne bodźce, np. nadwrażliwość na hałas lub niedowrażliwość na dotyk (zniesione odczuwanie bólu);

• nagłe zmiany w rytmie snu, koszmary senne, lunatykowanie;

• agresja, nieadekwatne do sytuacji reakcje emocjonalne;

• tiki, moczenie nocne;

• objawy fizyczne, niemające wyjaśnienia fizjologicznego (bóle brzucha, głowy, biegunki itp). 

Diagnoza zaburzeń psychicznych

W razie podejrzenia choroby psychicznej najlepiej zgłosić się do psychiatry, ewentualnie do psychologa. Diagnoza obejmuje wywiad (w przypadku dziecka – z rodzicem lub opiekunem), często przeprowadzenie odpowiednich testów psychologicznych oraz obserwację. Niekiedy konieczne są dodatkowe badania, np. tomografia komputerowa, EEG głowy lub badanie poziomu hormonów.

Trafna diagnoza i odpowiednio dobrane leczenie mogą wyraźnie podnieść jakość życia lub nawet całkowicie usunąć problem.