Badanie osadu moczu – na czym polega? Co wykrywa?

Na czym polega badanie osadu moczu?

Mikroskopowe badanie osadu moczu jest częścią badania ogólnego moczu. Jest wykonywane przez diagnostę laboratoryjnego w sytuacji, gdy w automatycznej analizie składu moczu wykryto nieprawidłowości, np. leukocyty w moczu u kobiety w ciąży. W dobie nowoczesnych badań laboratoryjnych i obrazowych stosowanych u osób z chorobami nerek badanie osadu moczu bywa przez lekarzy pomijane. Tymczasem dostarcza ono wielu cennych informacji na temat funkcjonowania nerek, szczególnie u pacjentów z ostrym uszkodzeniem tego narządu, białkomoczem, krwiomoczem czy leukocyturią. Badanie mikroskopowe osadu moczu pozwala dodatkowo uwidocznić nieprawidłowości, których nie da się wykryć podczas analizy automatycznej, np. obecność kryształów czy pasożytów w moczu.

• Sprawdź także, jak interpretować wynik morfologii krwi!

Kto powinien wykonać badanie?

Badanie ogólne moczu wraz z mikroskopową oceną jego osadu powinna wykonać każda osoba z objawami zakażenia układu moczowego, m.in. z:

• bólem podbrzusza lub okolicy lędźwiowej,

• częstym oddawaniem moczu,

• parciem na mocz,

• pieczeniem lub bólem podczas oddawania moczu.

Badanie należy również regularnie wykonywać w ciąży, u osób z wadami nerek, cukrzycą czy nadciśnieniem tętniczym. Wskazaniem do badania osadu moczu jest także gorączka o nieznanej przyczynie, szczególnie u najmłodszych pacjentów. Może być ona jedynym objawem zapalenia pęcherza moczowego u dzieci.

Jak przygotować się do badania?

Mocz jest niestabilnym płynem, zmieniającym swój skład w krótkim czasie od mikcji (oddania go). Warunkiem uzyskania wiarygodnego wyniku osadu moczu jest nie tylko prawidłowe pobranie próbki moczu, lecz także jej prawidłowe przechowywanie. Jeśli to możliwe, analizę powinno się przeprowadzić w ciągu godziny od pobrania moczu. Możesz jednak przechowywać próbkę w lodówce (w temperaturze około 4 stopni Celsjusza) przez maksymalnie 24 godziny od jej pobrania.

Próbkę do badania ogólnego moczu należy pobierać z porannej porcji moczu, czyli pierwszej oddanej po nocnym spoczynku. Mocz jest wtedy zagęszczony, co umożliwia wykrycie w nim substancji, które rozcieńczone mogłyby pozostać niezauważone. Przed przystąpieniem do pobrania należy się zaopatrzyć w specjalnie przeznaczony do tego pojemnik, dostępny w każdej aptece. Po umyciu okolicy ujścia cewki moczowej i jej osuszeniu jednorazowym ręcznikiem papierowym pobiera się do pojemnika próbkę moczu ze środkowego strumienia (pierwszą i ostatnią porcję moczu należy oddać do toalety). Szczelnie zamknięty i podpisany pojemnik powinno się w jak najkrótszym czasie dostarczyć do laboratorium.

Co można wykryć w osadzie moczu?

Podczas badania osadu moczu diagnosta laboratoryjny może wykryć m.in.:

Wałeczki – są to twory powstałe w wyniku wytrącania się białek w cewkach nerkowych. W warunkach prawidłowych w moczu mogą być obecne wałeczki hialinowe. Nieprawidłowym zjawiskiem jest obecność: 

• wałeczków erytrocytowych – są one zbudowane m.in. z erytrocytów (krwinek czerwonych) i mogą być obecne w osadzie moczu pacjentów z kłębuszkowym zapaleniem nerek czy zapaleniem naczyń. Niekiedy pojawiają się w moczu po intensywnym wysiłku fizycznym;

• wałeczków leukocytarnych – w ich skład wchodzą m.in. leukocyty (krwinki białe). Mogą pojawić się w moczu w przebiegu ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek lub kłębuszkowego zapalenia nerek;

• wałeczków nabłonkowych – mogą świadczyć o ostrym uszkodzeniu cewek nerkowych. Występują niekiedy w przebiegu rzucawki, kłębuszkowego zapalenia nerek i zatrucia metalami ciężkimi;

• wałeczków ziarnistych – mogą one być obecne u osób z zakażeniem wirusowym, po intensywnym wysiłku fizycznym oraz w przebiegu chorób nerek dotyczących zarówno cewek, jak i kłębuszków nerkowych;

• wałeczków tłuszczowych – pojawiają się niekiedy w osadzie moczu pacjentów z białkomoczem, niedoczynnością tarczycy, cukrzycą, martwicą cewek nerkowych i innymi chorobami nerek.

Krwinki białe (leukocyty) – za fizjologiczną uważa się obecność 0–5 krwinek białych w polu widzenia. Większa ilość leukocytów w osadzie moczu może świadczyć o zakażeniu układu moczowego.

Krwinki czerwone (erytrocyty) – prawidłowo ich liczba nie przekracza 5 w polu widzenia. Większa ilość erytrocytów w osadzie moczu może towarzyszyć zakażeniu układu moczowego.

Eozynofile – ich obecność w osadzie moczu jest zawsze zjawiskiem nieprawidłowym. Może świadczyć o śródmiąższowym zapaleniu nerek, martwicy cewek nerkowych, zakażeniu układu moczowego lub zespole wątrobowo-nerkowym. Eozynofile w osadzie moczu mogą również wskazywać na odrzucenie przeszczepu nerki.

Komórki nabłonkowe – w osadzie moczu zdrowej osoby mogą znajdować się komórki nabłonka płaskiego (do 20 komórek w polu widzenia). Większa ich ilość świadczy zwykle o nieprawidłowym pobraniu próbki moczu, rzadziej o zakażeniu układu moczowego, infekcji wirusowej czy zatruciu lekami.

Bakterie, grzyby i pasożyty – ich obecność może wynikać z zakażenia (lub infestacji pasożytniczej) lub zanieczyszczenia próbki moczu podczas pobierania. Rodzaj bakterii odpowiedzialnej za wystąpienie zakażenia można określić, wykonując dodatkowo posiew moczu.

Kryształy – wytrącone w drogach moczowych produkty przemian metabolicznych, mogące w niektórych przypadkach prowadzić do powstawania złogów i objawów kamicy moczowej. Wyróżnia się m.in. kryształy cystyny, kwasu moczowego, szczawianów wapnia i kryształy struwitowe.

Nie interpretuj samodzielnie wyniku badania osadu moczu. Zgłoś się z nim do lekarza rodzinnego, który na podstawie całokształtu obrazu klinicznego wyciągnie prawidłowe wnioski z badania. Jeśli uzna to za konieczne, skieruje Cię na badania dodatkowe lub zaleci konsultacje u innego specjalisty, np. nefrologa.