Ćwiczenia synergistyczne – istota działania, korzyści dla zdrowia, przykłady

Co to są ćwiczenia synergistyczne?

Ćwiczenia synergistyczne stanowią cenne narzędzie w aktywizacji tych grup mięśniowych, w których z jakichś przyczyn praca jest niemożliwa lub utrudniona. Polegają na wykonywaniu czynnego ruchu i to z maksymalnym oporem, ale tylko tych okolic ciała, które nie są objęte unieruchomieniem, tzn. zdrowych i zdolnych do pracy.

Ćwiczenia synergistyczne wykorzystują zjawisko tzw. przerzutu funkcji fizjologicznych, dlatego praca zdrową kończyną oddziałuje dobroczynnie na tę chorą. Dzięki temu w unieruchomionym obszarze ciała impulsy elektryczne pobudzają do pracy tkanki kurczliwe i utrzymują je w lepszej formie. Utrzymana w nich zostaje również tzw. pamięć mięśniowa.

Mięśnie synergistyczne

Ćwiczenia, o których mowa, obejmują działaniem wyłącznie tzw. mięśnie synergistyczne. Ich zadaniem jest wykonanie ruchu, ale różnią się między sobą przede wszystkim pod względem czynności. Mięśnie synergistyczne charakteryzują antagonistyczne funkcje, tzn. kiedy jeden z nich odpowiada za prostowanie stawu, drugi jest zginaczem. Wyobraź sobie, że chcesz unieść ramię, bo sięgasz po coś z wysokiej półki. Ten ruch w stawie ramiennym możesz wykonać m.in. dzięki bicepsowi i mięśniowi naramiennemu. Mają one przeciwstawne funkcje, ale oba są niezbędne przy tej aktywności.

By wykonywać ćwiczenia synergistyczne lewego ramienia, musisz liczyć się z ostrą pracą tym samym stawem, ale po prawej stronie. Czasem stosuje się też ćwiczenia synergistyczne w kończynie objętej unieruchomieniem.

Ćwiczenia synergistyczne kontralateralne

Ćwiczenia synergistyczne kontralateralne zwane są powszechnie przeciwstronnymi. Ich istotą jest pobudzenie mięśni w unieruchomionym odcinku za sprawą pracy tej samej kończyny, ale po przeciwnej stronie ciała. W efekcie dochodzi do symetrycznego przeniesienia napięcia.

Te ćwiczenia mogą zostać Ci zalecone w ramach rehabilitacji przy całościowym unieruchomieniu odcinka kończyny.

Ćwiczenia synergistyczne ipsilateralne

Te ćwiczenia synergistyczne nazywa się powszechnie tożsamostronnymi. Trening tego typu polega na wykonywaniu pracy odcinkami tej samej kończyny, na której znajduje się unieruchomienie. W efekcie aktywizacji wolnych części zdolnych do ruchu efekt przeniesienia napięcia jest bardziej bezpośredni, gdyż odbywa się na sąsiednie grupy mięśniowe tej samej kończyny.

Ćwiczenia synergistyczne ipsilateralne zalecane są zwykle wtedy, gdy unieruchomienie kończyny jest częściowe, np. obejmuje tylko kolano, kiedy wolny jest staw skokowy i biodro. Są wskazane chociażby po artroskopii kolana.

W jakich sytuacjach warto ćwiczyć synergistycznie?

Ćwiczenia synergistyczne znajdują zastosowanie w różnorodnych sytuacjach związanych z układem ruchu, ale nie tylko. Mogą to być zarówno przypadki pourazowe, jak i spowodowane przebytą operacją na danym odcinku czy postępującą chorobą. Kinezyterapia tego typu sprawdza się zwłaszcza wtedy, gdy:

• bezpośredni ruch w danej okolicy ciała nie jest możliwy, np. z powodu unieruchomienia opatrunkiem gipsowym czy ortezą, ale także z powodu zmian troficznych różnego stopnia oraz ran oparzeniowych;

• ruch w danej okolicy nie jest wskazany, gdyż utrudnia leczenie czy nasila dolegliwości, a nawet stwarza ryzyko pogorszenia stanu zdrowia, np. z powodu świeżej rany pooperacyjnej, ostrej fazy pourazowej (złamania, skręcenia);

• ruch jest względnie niemożliwy do wykonania, jak podczas niektórych postaci niedowładów pochodzenia centralnego, np. po udarze mózgu.

Ćwiczenia synergistyczne bezwzględne

Ćwiczenia synergistyczne bezwzględne stanowią rodzaj aktywności, którą organizm człowieka nabył w momencie narodzin i nie potrzebuje doskonalić w trakcie swojego rozwoju. Dzięki nim możesz trenować wiele obszarów ciała odległych od siebie:

• skłon głowy w leżeniu na brzuchu napina pośladki;

• wyprost nadgarstka z dłonią skierowaną do ziemi wyzwala pracę tricepsa (tylnego mięśnia przedramienia);

• wyprost nadgarstka z dłonią skierowaną do góry napina biceps.

Ćwiczenia synergistyczne względne

Mają charakter nabyty. Wykazują duże zróżnicowanie. To, że wykonujesz pracę, która przynosi zadowalające efekty, nie oznacza, że w podobny sposób ta sama aktywność zadziała na inną osobę. Co więcej, wielkość napiętych mięśni wywołanych za pomocą ćwiczeń opartych o synergizm względny po upływie czasu maleje. Powoduje to konieczność odpowiednio częstych zmian grup mięśniowych. 

Zestawy tych ćwiczeń dobierane są indywidualnie, ale dla przykładu można podać, że:

• wszelkie ruchy stopą z maksymalnym oporem globalnie wpływają na mięśnie uda;

• przywodzenie horyzontalne ramienia (jak podczas próby wykonania ćwiczenia tzw. nożyc poziomych kończynami górnymi) wyzwala napięcie mięśni skośnych brzucha;

• zgięcie kolana napina pośladek.

Pamiętaj o metodyce ćwiczeń!

Prawidłowe wykonanie każdego pojedynczego ćwiczenia synergistycznego oraz całej sesji treningowej stanowi istotny element powodzenia tego typu wysiłku. Ważne, aby stosować odpowiednie obciążenie. Powinno być ono możliwie duże, aby wywołać maksymalne zmęczenie pracującej grupy mięśni. Wówczas jest największa szansa na synergię napięcia do chorego odcinka.

Ćwiczenia synergistyczne zalecane są codziennie w co najmniej 10-dniowym cyklu. Później wskazana jest zmiana zestawu ćwiczeń, aby pobudzić większą grupę nieczynnych mięśni. Dla przykładu, jeśli pracujesz nad wzmocnieniem pośladków, nie skupiaj się tylko na zginaniu kolana. Napięcie pośladka może wywołać także praca innymi zespołami.

Ćwiczenia synergistyczne bywają uzupełniane o inne zabiegi fizjoterapeutyczne dla zapewnienia kompleksowej terapii. Co więcej, możesz je także stosować w ramach przygotowań do planowanego unieruchomienia, np. wynikającego ze zbliżającej się operacji danego odcinka.