Czerniak oka – jak rozpoznać i leczyć cichy nowotwór gałki ocznej?

Czym jest czerniak oka?

Gdy słyszysz słowo „czerniak”, z pewnością na myśl przychodzi złośliwy nowotwór skóry. W istocie o chorobie tej jest coraz głośniej ze względu na rosnącą dynamikę zachorowań. Obecnie każdego roku mało optymistyczną diagnozę słyszy 3800 osób. Oznacza to, że choruje 6 na 100 000 osób.

Ale czerniak to nie tylko nowotwór złośliwy skóry. Jest to również najczęściej diagnozowany nowotwór oczu! Może rozwinąć się w spojówce albo w błonie naczyniowej: tęczówki, naczyniówki i ciała rzęskowego. Czerniak oka jest każdego roku diagnozowany u około 7 osób na 1 000 000. Ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem. Jeśli jesteś po 30. roku życia – zadbaj o regularne kontrole okulistyczne. Choć choroba występuje przede wszystkim u kobiet w 6. dekadzie życia i u mężczyzn w 7. dekadzie życia, to niekiedy zapadają na nią osoby przed 40. rokiem życia. 

Nie zawsze można samodzielnie rozpoznać chorobę. Tylko wówczas, gdy czerniak zlokalizuje się w tęczówce, możesz zauważyć niepokojące zmiany. Tymczasem w 85% przypadków pojawia się on w naczyniówce. W takim wypadku tylko okulista jest w stanie go zidentyfikować.

Jeśli zadbasz o regularne wizyty u okulisty, możesz w porę wykryć czerniaka oka i natychmiast rozpocząć leczenie – jeszcze na etapie, gdy nie wystąpiły przerzuty.

Czerniak oka – przyczyny powstawania 

Czerniak w oku wytwarza się z melanocytów w błonie naczyniowej. Być może nie jest to dla Ciebie zaskoczeniem, biorąc pod uwagę, że są to komórki pigmentowe, które odpowiadają za wytwarzanie melaniny nadającej skórze właściwy kolor. Musisz jednak wiedzieć, że na etapie rozwoju zarodkowego komórki te przemieszczają się nie tylko do naskórka, ale też do opon mózgowych, niektórych błon śluzowych, a także do tęczówki i naczyniówki.

Nowotwór złośliwy może wykształcić się z już istniejących zmian barwnikowych (w tym: znamion naczyniówki, melanocytozy ocznej, melanocytozy oczno-skórnej), ale też powstać bez ich obecności. A co inicjuje ten proces nowotworzenia? Jest to konsekwencja mutacji, która zaburza prawidłowe funkcjonowanie melanocytów. Najczęściej onkogeny lokalizują się na chromosomach: 3., 6., 9., 11. i 18., powodując ich uszkodzenie (a nawet ubytek całego chromosomu). 

Czynnikami, które pobudzają onkogeny do uszkodzeń DNA, są:

• promieniowanie UV (słoneczne i w solarium),

• promieniowanie jonizujące (np. generowane przez urządzenie RTG),

• wysoka temperatura,

• niedotlenienie.

Objawy czerniaka oka

Początkowo objawy rozwijającego się czerniaka tęczówki lub naczyniówki łatwo przeoczyć. Jeśli usłyszysz nieoptymistyczną diagnozę, nie obwiniaj się, że nie udało Ci się zachować wystarczającej czujności. Bo czy pogorszenie ostrości widzenia, sporadyczne podwójne widzenie czy ubytki pola widzenia instynktownie wiążesz z nowotworem złośliwym oka? Nietrudno przypisać te symptomy pogłębiającej się wadzie wzroku albo zaćmie. Mało tego! Aż 1/3 chorych nie odczuwa żadnych objawów czerniaka gałki ocznej!

Najwięcej niepokoju mogą wzbudzić: ból oczu, zniekształcenie i zamglenie obrazu oraz błyszczące obiekty, pojawiające się w polu widzenia przy ograniczonym dostępie do światła (np. po zmroku). W przypadku czerniaka tęczówki mogą też wystąpić widoczne zmiany wyglądu tęczówki, czyli tej niebieskiej, zielonej lub brązowej otoczki wokół źrenic, a także inny niż dotychczas kształt i rozmiar samej źrenicy. Nie bagatelizuj tych problemów z oczami!

Czerniak oka – jakie jest rokowanie?

Rokowanie przy czerniaku gałki ocznej zależy głównie od wielkości zmiany. Każdy dodatkowy 1 mm guza zwiększa ryzyko wystąpienia przerzutów czerniaka do innych organów o 5% w ciągu 10 lat. Dlatego wczesne rozpoznanie tej choroby oka i rozpoczęcie leczenia pod kontrolą onkologa jest tak ważne.

A jaka jest przeżywalność przy czerniaku oka? Ona również zależy od wielkości nowotworu:

• guzy małe (do 3 mm) – śmiertelność w ciągu 5 lat wynosi około 6%, a w ciągu 20 lat około 20%,

• guzy średnie (3,1–8 mm) – śmiertelność w ciągu 5 lat wynosi około 14%, a w ciągu 20 lat około 37%,

• guzy duże (powyżej 8 mm) – śmiertelność w ciągu 5 lat wynosi około 35%, a w ciągu 20 lat około 67%.

Rokowanie pogarsza się, jeśli czerniak oka zajmie ciało rzęskowe, ponieważ wówczas największe jest ryzyko wystąpienia przerzutów (głównie do wątroby). Musisz jednak wiedzieć, że zaledwie u 3% pacjentów rozpoczynających leczenie występują takie konsekwencje.

Jeśli zmiana została szybko wykryta, a do tego jest mała i nie wystąpiły jeszcze przerzuty, po rozpoczęciu leczenia najpewniej bardzo szybko wrócisz do codziennej aktywności, a choroba stanie się tylko wspomnieniem. Jeśli więc kusi Cię, by nazwać czerniaka na oku „tykającą bombą”, to wiedz, że okulista i onkolog tworzą najlepszy saperski duet, który zrobi wszystko, by nie stała Ci się krzywda.

Diagnostyka i leczenie czerniaka oka

Poza badaniem okulistycznym przedniego odcinka gałki ocznej i dna oka ważnymi elementami diagnostyki są USG i tomografia komputerowa. Ponadto lekarz może zlecić bardziej zaawansowane badania:

• gonioskopię – badanie kąta rogówkowo-tęczówkowego, zwanego również kątem przesączania,

• diafanoskopię – prześwietlenie gałki ocznej specjalnym aparatem (diafanoskopem),

• fotografię zmiany – umożliwia ocenę postępów choroby,

• biopsję guza.

O ile w przypadku czerniaka skóry skuteczna jest immunoterapia, chemioterapia i terapie celowane, o tyle nie dają one efektów przy czerniaku oka. Leczenie musi więc przebiegać inaczej. W jaki sposób? Najczęściej wykorzystywane są:

• radioterapia – metodą z wyboru jest brachyterapia, bazująca na pierwiastkach promieniotwórczych, 

• miejscowe leczenie chirurgiczne – połączenie radioterapii z usunięciem chirurgicznym guza,

• laseroterapia – najczęściej stosowana jest termoterapia w połączeniu z radioterapią.

Usunięcie gałki ocznej wykonywane jest tylko wówczas, gdy guz jest bardzo duży – ma 12 mm grubości oraz podstawę o szerokości przekraczającej 20 mm. Wskazaniami do tak radykalnej metody leczenia są też naciekanie guza na nerw wzrokowy oraz jaskra wtórna.