Jak rozpoznać zespół FAS? Najczęstsze cechy alkoholowego zespołu płodowego

Co to jest zespół FAS?

Alkoholowy zespół płodowy to choroba, która spowodowana jest spożywaniem alkoholu przez przyszłą mamę w całym okresie trwania ciąży. Część wypitego przez nią alkoholu dostaje się z krwi przez łożysko do rozwijającego się płodu, co może powodować poważne zaburzenie jego rozwoju. Zespół FAS (z angielskiego Fetal Alcohol Syndrome) wiąże się z szeregiem nieprawidłowości anatomicznych oraz wad rozwojowych u dziecka. Wiele z nich jest nieodwracalnych, więc będą towarzyszyć dziecku do końca życia.

Rozwijający się płód pobiera substancje odżywcze bezpośrednio z krwi swojej mamy poprzez łożysko. Oznacza to, że wszystkie substancje, zarówno te prozdrowotne, jak i szkodliwe, mogą przedostać się wraz z krwią do rozwijającego się nowego życia. W ten sposób do krwiobiegu dziecka w okresie prenatalnym może również dostać się etanol obecny w alkoholu. Zespół FAS został ujęty w Klasyfikacji ICD-10 jako osobna jednostka chorobowa. Alkoholowy zespół płodowy znajduje się w niej z oznaczeniem Q86.0.

Zespół FAS – jakie daje objawy?

Spożywanie alkoholu w okresie ciąży może mieć wiele negatywnych skutków dla dopiero rozwijającego się nowego organizmu ludzkiego. Nadmiar etanolu we krwi matki w skrajnych przypadkach może doprowadzić nawet do poronienia lub przedwczesnego porodu. Nawet niewielka dawka alkoholu może uszkodzić płód w łonie matki. Na etapie prenatalnym przyczynia się to do spowolnionego rozwoju płodu w porównaniu z wiekiem ciąży. Najczęściej jednak zespół FAS diagnozuje się po urodzeniu. Jego objawy to:

• niska masa urodzeniowa,

• nadwrażliwość na dźwięki,

• nieprawidłowe napięcie mięśniowe,

• małogłowie,

• upośledzenie intelektualne,

• krótkie fałdy powiek pionowych,

• krótki, zadarty nos z szerokim grzbietem,

• cienka górna warga,

• hipoplazja (niedorozwój) środkowej części twarzy.

Nie wszystkie objawy muszą wystąpić jednocześnie, aby można było postawić diagnozę zespołu FAS. Może zdarzyć się tak, że w wyglądzie zewnętrznym nie będzie można wskazać cech charakterystycznych dla alkoholowego zespołu płodowego. Nie oznacza to, że zespół FAS nie ujawni się u dziecka później, np. w wieku szkolnym. Wrażliwość na bodźce, nadpobudliwość, trudności w nauce i ogólne rozdrażnienie mogą wskazywać na trwałe uszkodzenia układu nerwowego właśnie z okresu prenatalnego.

Jakie przyczyny ma alkoholowy zespół płodowy FAS?

Jedyną przyczyną alkoholowego zespołu płodowego jest spożywanie alkoholu przez mamę w trakcie ciąży. Nie ma określonej bezpiecznej ilości alkoholu, ponieważ każda dawka etanolu może przedostać się przez łożysko do rozwijającego płodu i niekorzystnie wpłynąć na jego rozwój. Alkohol etylowy wykazuje oporność na barierę komórkową. Dzięki temu w szybki sposób przedostaje się do krwiobiegu przez błony śluzowe w organizmie matki. Etanol w swoim działaniu dąży do wyrównania stężeń w komórkach całego organizmu. Po około 40 minutach od wypicia poziom alkoholu jest już taki sam w każdej komórce ciała matki, ale również i dziecka.

Płód jest bardzo wrażliwy na szkodliwe substancje pobierane z krwiobiegu matki. Dlatego też spożywanie alkoholu w ciąży, nawet w minimalnej ilości, nie jest wskazane. Rozwijające się dziecko nie jest w stanie przetworzyć alkoholu w taki sposób, jak dzieje się to w organizmie osoby dorosłej. Powoduje to zwiększoną koncentrację etanolu w komórkach płodu, co nie tylko wpływa na ich uszkodzenie, ale również utrudnia im przyswajanie tlenu i substancji odżywczych. 

Twarz dziecka z zespołem FAS

Poza uszkodzeniem układu nerwowego alkoholowy zespół płodowy może objawiać się charakterystycznymi rysami twarzy. Nie wynikają one przy tym z cech jednego lub obojga rodziców, ale są spowodowane szkodliwym działaniem etanolu na płód. Dziecko z FAS może mieć małe oczy (mikroftalmia), tendencję do opadania górnych powiek, zadarty nos z szerokim grzbietem, pomniejszoną górną wargę czy też spłaszczoną środkową część twarzy. U części dzieci pojawia się również zez, czyli nieprawidłowe odchylenie jednego oka względem drugiego. Nie wszystkie z wymienionych cech są widoczne od razu, a część z nich może stać się prawie niewidoczna, gdy dziecko osiągnie dojrzałość płciową.

Zespół alkoholowy FAS na twarzy dorosłego

Nie zawsze jednak objawy, które daje alkoholowy zespół płodowy, znikają wraz z wiekiem. U niektórych osób cechy nabyte w fazie prenatalnej mogą wręcz się uwydatnić. Co jest jednak istotne, twarz FAS nie jest dziedziczna. Oznacza to, że jeśli osoba dorosła ma zdiagnozowany alkoholowy zespół płodowy, to jej dziecko nie będzie nim obciążone. Niestety nadużywanie alkoholu etylowego może z różnych powodów może wystąpić w kolejnych pokoleniach. Jeśli więc mama z zespołem FAS będzie spożywać w ciąży alkohol, to istnieje duże ryzyko, że również jej dziecko będzie obarczone tym zespołem. Nie jest to jednak wynik dziedziczenia, a wada rozwojowa wynikająca ze szkodliwego działania alkoholu na płód.

Czy można wyleczyć FAS?