Co to jest FSH? Jaki jest jego prawidłowy poziom?

Co to jest FSH?

FSH, czyli hormon folikulotropowy, to białko wydzielane przez przedni płat przysadki. Zaliczamy go (razem z LH, czyli hormonem luteinizującym) do gonadotropin. Jest odpowiedzią na gonadorelinę (GnRH), hormon wytwarzany przez przysadkę mózgową. Poziom FSH jest zmienny w przebiegu cyklu miesiączkowego. Jego maksymalne stężenie u kobiet miesiączkujących obserwuje się wraz z pikiem stężenia (najwyższym stężeniem) estrogenów – przed samą owulacją (12–14 dzień cyklu). Po menopauzie, przy wygaśnięciu funkcji jajników, poziom hormonu folikulotropowego wzrasta i utrzymuje się stale na wysokim poziomie.

Za co odpowiada FSH?

FSH u kobiet odpowiada za selekcję i dojrzewanie wybranego pęcherzyka dominującego w jajniku. Pobudza jajniki do produkcji progesteronu i estrogenów, głównie estradiolu. Reguluje dynamikę cyklu miesiączkowego. Stabilizuje wzrost błony śluzowej macicy, czyli endometrium. Prawidłowy poziom FSH świadczy o prawidłowej pracy osi podwzgórze-przysadka-jajniki. 

U mężczyzn folikulotropina stymuluje i podtrzymuje proces spermatogenezy, czyli powstawania plemników i innych składowych nasienia. Hormon folikulotropowy koordynuje proces powstawania białek wiążących steroidowe hormony płciowe. Wydzielanie FSH jest regulowane sprzężeniem zwrotnym przez estradiol i testosteron, które oddziałują hamująco na podwzgórze.

U dzieci stężenie FSH jest niskie i zaczyna wzrastać przed okresem skoku pokwitaniowego, kiedy rozpoczyna się proces dojrzewania płciowego.

Kiedy oznaczamy poziom hormonu folikulotropowego?

Poziom folikulotropiny oznacza się:

• w diagnostyce zaburzeń dojrzewania u dzieci obu płci, opóźnionego lub zbyt wczesnego dojrzewania płciowego, 

• w diagnostyce zaburzeń miesiączkowania, takich jak wtórny brak miesiączki, cykle bezowulacyjne, 

• przy poszukiwaniu przyczyn niepłodności żeńskiej i męskiej,

• w przypadku oligospermii, czyli zbyt małej ilości plemników w nasieniu,

• w celu monitorowania owulacji,

• przy podejrzeniu zaburzeń pracy przysadki mózgowej,

• w diagnostyce męskiej impotencji,

• przy podejrzeniu PCOS,

• celem oceny, czy pacjentka jest już po menopauzie,

• przy podejrzeniu chorób jąder.

By ocenić rezerwę jajnikową, FSH ocenia się razem z poziomem AMH (hormonu anty-mullerowskiego) lub estradiolem i inhibiną B.

Jak przygotować się do badania FSH?

By odpowiednio wykonać badanie, należy spełnić kilka warunków. Na pewno warto przyjść na pobranie rano. Do oznaczenia poziomu hormonu folikulotropowego nie trzeba być na czczo. Ten hormon ma różne stężenie w zależności od pory dnia. Takie dobowe wahania stężenia wymagają, by seryjne oznaczenia FSH były wykonywane zawsze o tej samej porze dnia, by wyniki można było ze sobą porównywać.

Polecam wypić szklankę wody lub dwie na około pół godziny przed pobraniem. Nie polecam natomiast pić herbaty czy kawy w dniu zaplanowanego pobrania materiału do badania FSH. Aby oznaczenie było jak najdokładniejsze, należy nie pić alkoholu i nie palić tytoniu na kilka dni przed pobraniem. Nie powinno się przychodzić na pobranie próbki po intensywnym wysiłku fizycznym. Najlepiej przyjść wypoczętym i wyspanym. 

Krew pobiera się między 2 a 5 dniem cyklu. Pierwszym dniem cyklu jest pierwszy dzień krwawienia miesięcznego. Dlatego, jeśli dostaniesz skierowanie od endokrynologa lub ginekologa na takie badanie, zwróć uwagę na to, kiedy zalecił pobrać krew. Każdy z nas jest tylko człowiekiem i jeśli lekarz nie wspomniał o tym, kiedy zrobić te badania lub zapomniałaś, kiedy miałaś je wykonać, najlepiej zrób to pomiędzy 2 a 5 dniem okresu.

Jeśli poziom FSH ma być oznaczony u mężczyzn, chłopców i niemiesiączkujących dziewczynek, można pobrać krew do tego badania każdego dnia. 

Normy poziomu FSH w różnych grupach

U miesiączkujących kobiet zakresy referencyjne dla FSH są różne dla każdej fazy cyklu miesiączkowego i wynoszą:

• od 3 do 12 IU/I w czasie menstruacji,

• mniej niż 12 IU/I w fazie pęcherzykowej, czyli od ustąpienia krwawienia do owulacji,

• od 20 do 90 IU/I podczas owulacji, kiedy obserwuje się pik FSH,

• mniej niż 10 IU/I w fazie lutealnej, czyli po owulacji, a przed wystąpieniem miesiączki.

W ciąży stężenie FSH jest najniższe (zwykle wynosi mniej niż 0,3 IU/l), raczej nie oznacza się go w tym okresie. Natomiast po menopauzie obserwujemy wysokie stężenia FSH i wynoszą one od 40 do nawet 250 IU/l, a za granicę rozpoznania menopauzy uznaje się FSH powyżej 25 IU/l.

U mężczyzn norma dla folikulotropiny jest bardziej stała i wynosi:

• mniej niż 0,4 IU/l przed okresem dojrzewania,

• od 1 do 9,2 IU/l w okresie dojrzewania, 

• od 1,4 do 12 IU/l po okresie dojrzewania.

U dzieci w wieku od 1 do 5 roku życia wartość FSH powinno być mniejsza niż 0,4 IU/l. Dla dziewcząt przed pierwszą miesiączką zakresem referencyjnym dla stężenia hormonu folikulotropowego jest przedział od 1 do 12 IU/l.

Interpretacja i znaczenie wyników poziomu FSH

Należy wziąć pod uwagę, że niektóre leki mogą wpływać na poziom folikulotropiny we krwi. Wspomnij lekarzowi oceniającemu wyniki badania, jakie leki przyjmujesz. Szczególnie zwróć uwagę na środki antykoncepcyjne, hormonalną terapię zastępczą i inne preparaty zawierające hormony, fenotiazynę, lewodopę, glikozydy nasercowe i klomifen.

Za wysokie stężenie hormonu folikulotropowego u kobiet może świadczyć o zaburzeniach takich jak:

• pierwotna niewydolność jajników,

• zmniejszona rezerwa jajnikowa, 

• przedwczesna menopauza,

• wygasanie czynności jajników w wyniku leczenia przeciwnowotworowego (radioterapii lub chemioterapii),

• PCOS,

• guz przysadki mózgowej,

Uznaje się, że FSH wyższe niż 15 IU/l oznaczone w krwi pobranej między 1 a 5 dniem cyklu świadczy o zmniejszonej rezerwie jajnikowej i nie rokuje dobrze, jeśli u pacjentki jest leczona niepłodność. 

Podwyższone stężenie FSH u mężczyzn może być objawem:

• niewydolności jąder, 

• uszkodzenia jąder jako powikłania infekcji (na przykład świnki – nagminnego zapalenia przyusznic), alkoholizmu, chemioterapii lub radioterapii,

• guza przysadki mózgowej, 

• zaawansowanego wieku i wygaśnięcia czynności jąder z tego powodu,

• pierwotny hipogonadyzm hipergonadotropowy w zespole Klinefeltera.

U dzieci stężenie hormonu folikulotropowego przekraczające normę może być objawem:

• przedwczesnego dojrzewania płciowego, u dziewczynek przed 9 rokiem życia, lub u chłopców przed 10 rokiem życia,

• zespołu Turnera u dziewczynek,

• zespołu Klinefeltera u chłopców.

Zbyt niskie stężenie FSH u dorosłych i dzieci obojga płci może świadczyć o:

• niedoczynności i nieprawidłowym działaniu przysadki lub podwzgórza,

• anoreksji,

• hiperprolaktynemii, 

U kobiet lekarze obliczają stosunek LH do FSH oznaczonych tego samego dnia cyklu. Jego wartość powinna być zbliżona do 1. U pacjentek z cyklami bezowulacyjnymi, PCOS i zmniejszoną rezerwą jajnikową obserwuje się wzrost wartości stosunku LH/FSH do 2 lub 3. LH/FSH niższe niż 0,6 może świadczyć o niedoczynności przysadki mózgowej.