Jak objawia się zator płynem owodniowym? Jak się go rozpoznaje?

Zator płynem owodniowym

Ciąża może wiązać się z pewnymi objawami, komplikacjami, charakterystycznymi tylko dla niej. Jednym z rzadkich, ale poważnych powikłań, które mogą wystąpić w okresie ciąży, jest zator płynem owodniowym. Zjawisko to budzi obawy, ale trzeba zaznaczyć, że występuje bardzo rzadko. Szacuje się, że na 83 tysiące kobiet rodzących 1 będzie miała zator płynem owodniowym. Śmiertelność u kobiet z zatorem płynem owodniowym wynosi od 60 do 80%. 

Zator płynem owodniowym ma piorunujący przebieg, bardzo szybko sprawia, że pacjentka wymaga intensywnej terapii. Nie zdarza się, by ciężarna przyszła na izbę przyjęć z powodu objawów spowodowanych zatorem płynem owodniowym.

Czym jest zator płynem owodniowym?

Zator płynem owodniowym (AFE - amniotic fluid embolism) to rzadkie i nagłe zdarzenie, wymagające podjęcia intensywnych działań przez personel medyczny. AFE jest spowodowany wprowadzeniem do krwiobiegu matki płynu owodniowego lub innego materiału biologicznego płodu, np. smółki, włosków czy komórek nabłonka. To prowadzi do zaburzeń ogólnoustrojowych, takich jak zaburzenia krążenia, oddychania, krzepnięcia, funkcjonowania narządów. Więcej niż połowa AFE ma miejsce podczas porodu, 33% przed porodem, a pozostałe 20% po porodzie. Należy zatem zachować czujność w połogu, nawet do 48 godzin po porodzie.

Patomechanizm AFE

Dokładne przyczyny tego zjawiska nie są do końca zbadane i wytłumaczone. Prawdopodobnie dochodzi do utraty ciągłości bariery oddzielającej płyn owodniowy od krążenia matki w wyniku urazu lub innych czynników.

Płyn owodniowy dostaje się do krwiobiegu matki poprzez zatoki żylne mięśnia macicy, w miejscu oddzielającego się łożyska i przez uszkodzenie splotów żylnych dookoła szyjki macicy. Koniecznym warunkiem jest istnienie różnicy ciśnień między naczyniem a płynem owodniowym. Niższe ciśnienie w naczyniach żylnych ułatwia przepływ płynu owodniowego do krążenia matki. Ten gradient ciśnień można zaobserwować podczas skurczów macicy, zarówno w fazie porodu, jak i podczas kurczenia się macicy po urodzeniu dziecka.

Płyn owodniowy z naczyń żylnych „podróżuje” aż do prawego przedsionka, komory i do płuc. Dopiero w płucach naczynia krwionośne są tak niewielkie, że płyn owodniowy może spowodować ich zwężenie. Mechanizm tej reakcji prawdopodobnie opiera się o działanie czynników zapalnych znajdujących się w płynie owodniowym na ścianę naczyń krwionośnych. Takimi substancjami są prostaglandyny, leukotrieny i tromboksan.

Zwężenie naczyń płucnych powoduje objawy tzw. serca płucnego, czyli niewydolności prawokomorowej w wyniku ostrego nadciśnienia płucnego. Krew nie może być „przesunięta”, „przepompowana” przez płuca, a w wyniku tego wzrasta obciążenie prawej komory serca, co prowadzi do jej ostrej niewydolności. Kolejnym etapem zatoru płynem owodniowym jest spadek ciśnienia tętniczego i niewydolność lewego serca, co skutkuje niedokrwieniem innych narządów. Jeżeli kaskada tych objawów nie zostanie powstrzymana, dochodzi do rozwoju zespołu wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC, ang. disseminated intravascular coagulation), który pogarsza stan kliniczny pacjentki.

Objawy zatoru płynem owodniowym

Objawy zatoru płynem owodniowym są gwałtowne i skrajnie niebezpieczne dla zdrowia i życia ciężarnej i dziecka. Mogą obejmować:

• nagłe trudności z oddychaniem,

• omdlenie lub utratę przytomności,

• sinicę, czyli błękitne zabarwienie skóry,

• niskie ciśnienie krwi,

• zaburzenia świadomości,

• nieprawidłowe tętno,

• dreszcze i gorączkę,

• zaburzenia krzepnięcia objawiające się np. wybroczynami,

• objawy niedotlenienia narządów, 

• atonię macicy,

• krwotok z dróg rodnych.

• Przeczytaj artykuł o krwawieniu z dróg rodnych w ciąży.

Czynniki ryzyka zatoru płynem owodniowym

Do czynników ryzyka zatoru płynem owodniowym zalicza się:

• hiperstymulację macicy (czyli więcej niż 5 skurczów w ciągu 10 minut) lub skurcze trwające dłużej niż 2 minuty,

• ciążę bliźniaczą, 

• wiek ciężarnej,

• kolejny poród,

• zabiegowe porody, z użyciem kleszczy lub próżnociągu położniczego,

• indukcję porodu oksytocyną,

• wielowodzie,

• makrosomię płodu,

• szybki przebieg porodu.
  

• Dowiedz się więcej o upławach i prawidłowym śluzie w ciąży.

Diagnostyka i leczenie zatoru płynem owodniowym 

Diagnoza zatoru płynem owodniowym opiera się o analizę objawów oraz badań dodatkowych, takich jak badania krwi, analiza gazometrii krwi oraz badania obrazowe. 

Pisząc o diagnozowaniu AFE, należy wspomnieć, że pewne rozpoznanie najczęściej jest stawiane po przeprowadzeniu badania pośmiertnego. W wycinkach z płuc matki znajdują się elementy płynu owodniowego. Przyżyciowo można przeprowadzić analizę krwi pobranej z żył ośrodkowych matki lub badanie plwociny w kierunku obecności składowych płynu owodniowego.

W przypadku podejrzenia zatoru konieczne jest jak najszybsze podjęcie działań ratujących życie matki i dziecka. Leczenie obejmuje natychmiastowe środki, takie jak zapewnienie odpowiedniej wentylacji, utrzymanie krążenia, podanie leków przeciwzapalnych, a także ewentualne przeprowadzenie cesarskiego cięcia w zależności od zaawansowania porodu, stanu matki i płodu.

Zator płynem owodniowym to rzadkie zdarzenie o ekstremalnym przebiegu, które może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Szybka reakcja ze strony personelu medycznego jest kluczowa. W przypadku jakichkolwiek niepokojących objawów w trakcie ciąży ważne jest natychmiastowe skonsultowanie się z lekarzem w celu odpowiedniej oceny i działania.