Dur brzuszny – co to jest? Przyczyny powstania i objawy chorobowe

Dur brzuszny – co to jest?

Zwiększająca się liczba wyjazdów do odległych krajów o całkowicie odmiennych warunkach środowiskowo-geograficznych i higieniczno-sanitarnych wiąże się z ryzykiem chorób tropikalnych, takich jak m.in. malaria, denga, zemsta faraona, a także wyższym ryzykiemzakażenia WZW A czy wścieklizną. W niniejszym artykule zostaną przedstawione kluczowe informacje na temat duru brzusznego, który poza ww. schorzeniami jest kolejną spośród możliwych patologii występujących w krajach egzotycznych. Dur brzuszny to zakaźna choroba bakteryjna wywoływana przez bakterie Gram-ujemne pałeczki Salmonella typhi. Niegdyś dla określenia tej choroby była stosowana nazwa „tyfus brzuszny”.

Dur brzuszny – gdzie i jak można się zarazić?

Pałeczka jelitowa Salmonella typhi jest rozpowszechniona na całym świecie, jednakże zwiększoną częstość występowania tego patogenu notuje się na obszarach o gorącym klimacie i niskim poziomie sanitarno-higienicznym. Dotyczy to przede wszystkim terenów Afryki Saharyjskiej i Zachodniej, Indonezji, Ameryki Łacińskiej, Azji Południowej i Południowo-Wschodniej. Największe ryzyko zachorowania towarzyszy podróżom turystycznym do Indii, Nepalu, Bangladeszu, Pakistanu, Bhutanu. Rezerwuarem bakterii i źródłem zakażenia jest człowiek chory na dur brzuszny lub bezobjawowy nosiciel zakażenia. Materiał zakaźny stanowią głównie kał, rzadziej mocz. Do zakażenia dochodzi w wyniku spożycia zanieczyszczonej żywności lub wody. 

Objawy duru brzusznego

Przebieg duru brzusznego można podzielić na cztery fazy trwające po około siedem dni. Na początkowym etapie objawami duru brzusznego są gorączka, która pojawia się w ciągu trzech tygodni od powrotu ze strefy endemicznego występowania bakterii wywołujących dur brzuszny. Temperatura ciała narasta stopniowo aż do osiągnięcia około 40°C. Na obraz kliniczny pierwszej fazy składają się dodatkowo: ogólne osłabienie, bóle głowy, krwotoki z nosa, względna bradykardia, czyli spowolnienie pracy serca – jest to objaw Fageta, bóle brzucha. Podczas drugiego etapu choroby gorączka utrzymuje się na poziomie 40°C. Chorzy cały czas mają spowolnioną pracę serca. Nierzadko występują: splątanie, dreszcze, tzw. różyczka durowa, czyli rumieniowa wysypka plamisto-grudkowa zlokalizowana na skórze klatki piersiowej lub nadbrzusza, powiększenie wątroby, śledziony, węzłów chłonnych, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (bóle brzucha, biegunka, zaparcia).

W trzecim okresie pojawiają się powikłania: zapalenie otrzewnej, zapalenie płuc, posocznica, zapalenie mózgu, krwawienia z przewodu pokarmowego, perforacja jelita cienkiego, zaburzenia świadomości, odwodnienie, zapalenie spojówek, zapalenie kości, rozsiane ropnie, zapalenie wsierdzia. Czwarty okres to powolny powrót do zdrowia lub zgon. Śmiercią kończy się 10–30% nieleczonych przypadków choroby. U chorych na dur brzuszny w badaniach krwi stwierdza się występowanie niedokrwistości (tzw. anemia, spadek liczby czerwonych krwinek i/lub hemoglobiny), małopłytkowości (niedobór płytek krwi), leukopenii (spadek liczby białych krwinek), zespołu wykrzepiania śródnaczyniowego. Jednakże pewne rozpoznanie choroby zapewnia posiew krwi i dodatkowo posiew w kierunku Salmonella typhi moczu, kału lub plwociny.

Dur brzuszny – szczepionka i inne metody profilaktyki

Kluczową rolę w zapobieganiu durowi brzusznemu odgrywa szczepienie. Dodatkowo zaleca się:

• picie fabrycznie produkowanej wody mineralnej (w formie butelkowanej lub puszkowanej) albo gotowanie / filtrowanie wody używanej do celów żywieniowych i higienicznych (takich jak np. płukanie zębów), 

• unikanie picia wody bezpośrednio z sieci wodociągowej lub z otwartego zbiornika wodnego,

• unikanie spożywania surowych owoców tropikalnych i warzyw oraz sałatek owocowo-warzywnych, które mogą być zanieczyszczone odchodami ludzkimi lub skażoną wodą,

• unikanie spożywania lokalnych potraw niepewnego pochodzenia,

• spożywanie wyłącznie potraw gotowanych i podawanych na gorąco,

• przestrzeganie ogólnych zasad higieny osobistej i higieny mycia rąkprzed jedzeniem i po wyjściu z ubikacji.

Wskazane jest, aby przed planowaną podróżą udać się do specjalisty medycyny tropikalnej lub medycyny podróży w celu uzyskania szczegółowych wytycznych w zakresie profilaktyki duru brzusznego. 

Jaka szczepionka na dur brzuszny?

W Polsce są dostępne trzy szczepionki przeciwko durowi brzusznemu:

• zawierająca oczyszczony polisacharyd otoczkowy Vi pałeczki Salmonella typhi, w postaci jednej dawki podawanej co najmniej 2 tygodnie przed planowaną podróżą, podawana podskórnie i domięśniowo, przeznaczona dla dorosłych i dzieci powyżej 2 lat,

• tyfoidalna żywa, doustna szczepionka, zawierająca osłabiony szczep, przeznaczona dla dorosłych i dzieci powyżej 5. roku życia,

• inaktywowane, zawierające zabite formaldehydem i działaniem temperatury całe pałeczki Salmonella typhi;podawana głęboko podskórnie, przeznaczona dla dzieci powyżej 5 lat i dorosłych do 60. roku życia.

W zależności od rodzaju zastosowanej szczepionki poziom przeciwciał chroniących przed zachorowaniem na dur brzuszny utrzymuje się od 3 do 5 lat. Podróżujący do krajów endemicznego występowania duru brzusznego powinni pamiętać o odpowiednio wczesnym zaszczepieniu się, aby uzyskać pełną skuteczność preparatu. 

Leczenie duru brzusznego

Dur brzuszny wymaga leczenia. Opiera się ono na farmakoterapii. Chorym podawane są antybiotyki. Najczęściej stosowana jest ampicylina, alternatywne są m.in. ciprofloksacyna, cefoperazon, furazolidon. Konieczne jest wyrównanie gospodarki wodno-elektrolitowej – doustnie za pomocą doustnych płynów nawadniających, a jeżeli jest to niemożliwe, poprzez dożylną podaż płynów.Poprawa zazwyczaj zaczyna się po 2–3 dniach leczenia, ale pacjenci muszą dokończyć leczenie, by zapobiec nawrotom lub utajnieniu zakażenia.Stosuje się także leki przeciwgorączkowe, przeciwbiegunkowe czy przeciwbólowe.