Czym jest estriol? Kiedy go oznaczamy?

Jakim związkiem jest estriol? Za co odpowiada?

Estriol to hormon należący do grupy estrogenów. Naturalnie w organizmie człowieka występują trzy główne postacie estrogenu: estron (E1), estradiol (E2) i estriol (E3), a także estetrol (E4), który jest produkowany tylko w okresie ciąży. Te hormony kojarzą się głównie z hormonami występującymi u kobiet, u których odgrywają bardzo ważną rolę, jednak mężczyźni również potrzebują estrogenów do zachowania płodności. 

Produkcja estrogenów jest pobudzana przez FSH – hormon folikulotropowy produkowany przez przysadkę mózgową. U kobiet estrogeny są produkowane przez jajniki, ale też w tkance tłuszczowej, a u ciężarnych dodatkowo przez płód i łożysko. Źródłem estrogenów u mężczyzn są jądra i korę nadnerczy. Estrogeny mogą występować w osoczu w formie wolnej lub jako kompleks, związane z albuminami lub z globuliną wiążącą steroidy płciowe (SHBG). Ich stężenie jest najniższe podczas krwawienia miesiączkowego, rośnie aż do czasu owulacji, następnie jego poziom maleje.

Jak przebiega oznaczenie poziomu estriolu?

Poziom tego hormonu bada się w próbce krwi pobranej zwykle z żyły odłokciowej. Pół godziny przed pobraniem krwi najlepiej wypić szklankę wody. Ze względu na dużą zmienność stężenia tego hormonu we krwi, warto pobierać próbki o tej samej porze, na czczo, w tym samym laboratorium, bez zmiany metody oznaczenia. Niekiedy pobiera się krew w trzech próbach i uśrednia się otrzymane wyniki. Seryjne oznaczenia estriolu wolnego często zleca się jako narzędzie do monitorowania ciąży zagrożonej. Lekarz zleci badanie estriolu w moczu podczas jego dobowej zbiórki. 

Normy stężenia estriolu u kobiet i mężczyzn i ich znaczenie kliniczne

Norma stężenia estriolu u mężczyzn wynosi do 0,18 ng na mililitr osocza, a poziom estriolu wolnego powinien wynosić poniżej 0,08 ng/ml. Stężenie estriolu u kobiet jest zmienne w zależności od fazy cyklu, ciąży i nie powinno przekraczać 21 ng/ml, a poziom estriolu wolnego powinien być niższy niż 0,07 ng/ml. W ciąży normy są wyższe – dla pierwszego trymestru norma stężenia estriolu wynosi poniżej 2,5 ng/ml, dla drugiego – poniżej 9,6 ng/ml, a dla trzeciego – mniej niż 14,6 ng/ml.

Zbyt duże stężenie estriolu jest charakterystyczne dla kobiet z zaburzeniami miesiączkowania, ale występuje także w kamicy żółciowej. U mężczyzn ze zbyt wysokim poziomem estrogenów można obserwować występowanie delikatnych cech feminizacji. Zbyt niski poziom estriolu ma znaczenie w badaniu jego poziomu u ciężarnych.

Badanie stężenia estriolu wolnego w ciąży, po co go oznaczamy?

Estriol to hormon steroidowy, którego stężenie gwałtownie i wielokrotnie rośnie w okresie ciąży. Stężenie estriolu w osoczu kobiety ciężarnej bywa nawet tysiąc razy wyższe niż u nieciężarnej. Jest to spowodowane intensywną produkcją hormonu przez łożysko, wątrobę i nadnercza płodu rozwijającego się w macicy. Następnie estriol jest częściowo metabolizowany w wątrobie płodu oraz w łożysku.

Jeśli ciąża rozwija się prawidłowo, zauważa się stały wzrost stężenia estriolu w surowicy kobiety spodziewającej się dziecka. Estriol jest traktowany jako marker dobrostanu płodu – wiadomo wtedy, że estriol wspiera prawidłowy przepływ przez łożysko. Nagły spadek poziomu estriolu u kobiet w ciąży to najczęściej oznaka zagrożenia ciąży, wad płodu lub nawet jednym z objawów obumarcia płodu.

Wolna podjednostka estriolu, która stanowi tylko kilka procent całkowitego estriolu we krwi ciężarnej, może być też markerem wad płodu. Test podwójny ocenia ryzyko wystąpienia wad genetycznych u płodu, oznacza się w nim poziomy białka ciążowego A (PAPP-A) i wolnej podjednostki gonadotropiny kosmówkowej (B-hCG). Jeśli kobieta nie miała wykonanego testu podwójnego w 1. trymestrze ciąży (ciężarne nazywają go testem PAPP-A), można wykonać test potrójny w 15.–20. tygodniu ciąży celem oceny ryzyka wystąpienia wad u płodu. 

Test potrójny opiera się na analizie trzech biomarkerów, które występują we krwi matki w okresie ciąży AFP (alfa-fetoproteiny), B-hCG i wolnego estriolu. AFP to białko produkowane przez płód, jego wysokie stężenia mogą wskazywać na ryzyko wad cewy nerwowej, takich jak rozszczep kręgosłupa. Wolny estriol (uE3) statystycznie częściej występuje w niskich stężeniach w ciążach z obecnością wad chromosomowych u płodu, takich jak np. zespół Downa. Wysokie stężenie B-hCG również mogą świadczyć o występowaniu nieprawidłowości u płodu.

Analiza tych trzech biomarkerów, w połączeniu z danymi dotyczącymi wieku matki i ewentualnymi czynnikami ryzyka, pozwala na oszacowanie ryzyka wystąpienia wad genetycznych u płodu. Wynik testu potrójnego nie jest ostateczną diagnozą, ale służy do oceny ryzyka, które zazwyczaj sugeruje potrzebę dalszych, bardziej precyzyjnych badań diagnostycznych, takich jak amniopunkcja lub biopsja kosmówki. To pomoże ostatecznie potwierdzić obecność wad.

Warto podkreślić, że test potrójny jest tylko jednym z wielu dostępnych badań przesiewowych w diagnostyce prenatalnej. W pierwszym trymestrze ciężarne mogą wykonać test podwójny oraz test NIPT. Ten drugi rodzaj testu to badanie DNA łożyskowego (często nazywanego płodowym DNA) we krwi matki, wykonywane już od 10. tygodnia ciąży. To badanie ma dużą wartość diagnostyczną, niestety jest dość kosztowne i nierefundowane.

Zastosowanie preparatu estriolu jako leku

Estriol, jako jeden z estrogenów, jest wykorzystywany w leczeniu objawów wypadowych okresu okołomenopauzalnego. Preparaty z estriolem są przepisywane celem prowadzenia HTZ, czyli hormonalnej terapii zastępczej. Suplementacja estrogenów przy ich zmniejszonej produkcji przez jajniki pozwala łagodniej przechodzić ten trudny dla niektórych kobiet czas.

Stosowanie preparatów estriolu dopochwowo poprawia pH pochwy i jej mikrobiom, czyli naturalną florę bakteryjną. Estriol przywraca prawidłowe funkcjonowanie nabłonka pochwy, zwiększa produkcję śluzu, przez co poprawia jej nawilżenie. 

Miejscowe objawy perimenopauzy, takie jak atrofia pochwy, czyli ścieńczenie, kruchość i zanik nabłonka błony śluzowej pochwy, mogą być leczone preparatami dopochwowymi estriolu. Ten hormon jako preparat apteczny występuje w postaci globulek, żeli lub kremów dopochwowych. Również kobiety, które skarżą się na pieczenie, nadwrażliwość i suchość pochwy, a miesiączkują, mogą stosować globulki z estrogenem, jeżeli nie istnieją do tego przeciwwskazania. Przed włączeniem takiego leczenia najlepiej skonsultować się z ginekologiem.