Fluorek sodu – właściwości, źródła i szkodliwość

Czym jest fluorek sodu?

W pastach do zębów fluor występuje w postaci fluorku sodu, aminofluorków, fluorku cyny czy monofluorofosforanu sodu. Fluorek sodu (wzór sumaryczny: NaF) naturalnie występuje w postaci bezbarwnego, krystalicznego ciała stałego. Pod względem chemicznym jest to sól sodowa kwasu fluorowodorowego. Powstaje w wyniku neutralizacji wspomnianego kwasu. Fluorek sodu ma wysoką temperaturę topnienia: 993–996°C.

Właściwości fluorku sodu

Fluorek sodu wzmacnia szkliwo i hamuje powstawanie płytki nazębnej. Dodatkowo pobudza mineralizację u dzieci, czyli tworzenie się warstwy minerałów na szkliwie zębów mlecznych. Należy zaznaczyć, że w przeciwieństwie do fluorku cyny nie zapobiega nadwrażliwości zębów ani nie ma właściwości przeciwbakteryjnych. Dawniej uważano, że wystarczy pić fluoryzowaną wodę, aby cieszyć się pięknym uśmiechem. Z najnowszych badań wynika, że najlepszą ochronę przed próchnicą zapewnia bezpośredni kontakt fluorku ze szkliwem.

Często znajduje się w środkach odświeżających oddech. Zwiększa też odporność szkliwa na działanie kwasów oraz wzmacnia kości, dzięki czemu zmniejsza ryzyko rozwoju osteoporozy. 

• Przeczytaj także: Osteoporoza – jakie są charakterystyczne objawy?

Źródła fluorku sodu

Fluorek sodu występuje w płynach do płukania jamy ustnej, pastach do zębów, a także żelach i lakierach do fluoryzacji. Oprócz tego może być obecny w niciach, wykałaczkach i wypełnieniach dentystycznych. 

• Sprawdź też: Jak zbudowane są zęby człowieka?

Fluorek sodu dobrze rozpuszcza się w wodzie, dlatego dodaje się go do płynów do płukania jamy ustnej lub wody pitnej. Można go również znaleźć w napojach energetycznych, herbacie, nabiale, pełnoziarnistym pieczywie, algach, owocach morza i rybach. 

Zastanawiasz się, jak wykryć obecność fluoru w wodzie? Możesz pobrać próbkę płynu i wysłać ją do laboratorium lub samodzielnie wykonać prosty test paskowy. Zanurz papierek w badanej cieczy, a następnie sprawdź, czy zmieni on kolor. 

Kiedy się wykonuje badanie PET z użyciem fluorku sodu?

Chociaż znajduje on przede wszystkim zastosowanie w profilaktyce uzębienia, należy podkreślić, że izotop fluorku sodu (NaF-18) wykorzystuje się też w pozytonowej tomografii emisyjnej (PET). Pacjent otrzymuje izotyp dożylnie, dzięki czemu rozprowadzany jest on razem z krwią po całym ciele. Skany emisyjne można wykonać po godzinie od podania fluorku sodu, natomiast badanie PET przeprowadza się po 2–3 godzinach, kiedy aktywność radioznacznika będzie wystarczająca do wykonania odpowiedniej liczby zliczeń.

Zalecana aktywność substancji czynnej i schemat podawania uzależnione są od wieku pacjenta, masy ciała i chorób współistniejących. Dawka dobowa promieniotwórczego izotopu fluorku sodu wynosi 100–400 MBq (megabekereli). Po badaniu pacjent powinien dużo pić i często oddawać mocz, aby szybciej pozbyć się izotopu z organizmu.

Dzięki badaniu PET z użyciem fluorku sodu można wykryć schorzenia dolnego odcinka kręgosłupa, zmiany kostne i przerzuty nowotworowe do kości. 

Przeciwwskazania do wykonania badania to nadwrażliwość na substancję czynną i ciąża. Należy również zachować szczególną ostrożność w przypadku pacjentów cierpiących na choroby nerek. 

Czym skutkuje nadmiar fluoru?

Zbyt duża ilość fluoru w organizmie może prowadzić do fluorozy, która objawia się kredowobiałymi lub brunatnymi plamami, pasmami czy przebarwieniami na zębach. Niekiedy pojawiają się zagłębienia, ubytki szkliwa, a nawet zmienia się kształt zęba. Zazwyczaj występuje ona u dzieci, ale może też dotyczyć osób dorosłych. Jeśli zauważysz u siebie lub swojego dziecka objawy fluorozy, pilnie skonsultuj się ze stomatologiem. Lekarz ustali przyczynę problemu i ustali schemat działania.

Szczególnie niebezpieczne jest spożywanie dużej ilości napojów energetyzujących, zawierających zarówno fluor, jak i kofeinę. Fluorek sodu może wówczas kumulować się w kościach. Równocześnie dochodzi do obniżenia jego zawartości w zębach i nasilenia się zaburzeń gospodarki wapniowej.

Nadmiar fluorku sodu może wykazywać działanie toksyczne. Nie tylko przyczynia się do fluorozy zębów lub jej odmiany szkieletowej, ale też zaburza mineralizację tkanki kostnej, oraz czynność wydzielniczą tarczycy. Zbyt duże ilości związku chemicznego zwiększają ryzyko wystąpienia zapalenia wątroby, niewydolności nerek lub hiperglikemii fluorkowej. Z badań wynika, że nadmiar fluoru może powodować neurodegenerację hipokampu, mózgu i móżdżka. Może także prowadzić do poronienia, uszkodzenia układu rozrodczego lub mięśniowego. Zbyt duże ilości fluoru są także niebezpieczne dla płodu.

Długotrwałe narażenie na wysokie poziomy fluorku sodu może wpłynąć na układ ruchu. Fluoroza szkieletu objawia się bólami mięśni i stawów, ogólnym osłabieniem, parestezją. Niejednokrotnie dochodzi do deformacji kości i ograniczenia ruchomości w stawach.

Jak zapobiegać fluorozie u dzieci?

Przede wszystkim maluchy poniżej 6 roku życia powinny używać pasty do zębów dostosowanej do ich wieku. Dzięki temu zyskujemy pewność, że zawiera ona bezpieczną dawkę fluoru. Należy stosować niewielką ilość pasty, wielkości ziarna grochu. Oprócz tego szczotkowanie zębów powinno odbywać się pod kontrolą rodziców. W ten sposób można zminimalizować ryzyko połknięcia produktu.

Bezpieczna dawka fluorku sodu uzależniona jest od wagi, płci i wieku. Dla osób dorosłych wynosi 3–4 mg na dobę, a dla dzieci 0,25–2 mg na dobę. W produktach do pielęgnacji i higieny jamy ustnej stężenie fluoru nie może przekraczać 0,15%. Z kolei optymalne stężenie substancji w wodzie pitnej wynosi 1 mg/l. Śmiertelna dawka fluorku sodu dla osoby o wadze 70 kg to 5–10 g na dobę. Codzienne mycie zębów pastą z fluorem nie doprowadzi do przedawkowania substancji. Aby tak się stało, musielibyśmy ją jeść.