Gruczolak przysadki – przyczyny, objawy, sposoby leczenia

Co to jest gruczolak przysadki mózgowej?

Gruczolak przysadki mózgowej to najczęściej rozpoznawany guz przysadki. Szacuje się, że stanowi około 10% wszystkich guzów wewnątrzczaszkowych. Należy w tym miejscu wspomnieć, że przysadka mózgowa to gruczoł położony w siodle tureckim (w zagłębieniu kości klinowej) w środkowym dole czaszki, odpowiadający jest wytwarzanie i wydzielanie tzw. hormonów tropowych. Związki te kontrolują funkcje wydzielnicze pozostałych gruczołów wewnątrzwydzielniczych. Gruczolak przysadki mózgowej cechuje się bardzo powolnym wzrostem. Biorąc pod uwagę średnicę guza, specjaliści dokonali podziału na makrogruczolaki, czyli guzy ≥ 10 mm oraz mikrogruczolaki, czyli guzy <10 mm średnicy. Ten rodzaj nowotworu zbudowany jest z komórek gruczołowych. Jeśli są to komórki wydzielające substancje aktywne hormonalnie, mamy do czynienia z guzem czynnym hormonalnie. Guzy nieczynne hormonalnie stanowią około 20% przypadków.

Biorąc pod uwagę to, jakie substancje wydziela gruczolak, wyróżnić można następujące jego postacie:

• guz prolaktynowy – wydziela prolaktynę,

• guz kortykotropinowy – wydziela kortykotropinę,

• guz somatotropinowy – wydziela hormon wzrostu,

• alfoma – wydziela podjednostkę alfa,

• guz tyreotropinowy – wydziela tyreotropinę, może powodować nadczynność lub niedoczynność tarczycy.

Gruczolaki przysadki mózgowej – przyczyny powstania

Przyczyny powstania guzów przysadki mózgowej nie są znane, jednak specjaliści twierdzą, że niektóre z nich są zmianami o podłożu genetycznym. Do rozwoju gruczolaków przysadki mózgowej przyczynia się kilka mutacji genowych.

Gruczolak przysadki mózgowej – objawy

Gruczolaki przysadki mózgowej mogą mieć różny obraz kliniczny – od przypadków łagodnych, z dyskretnie zaznaczonymi objawami, po postacie o ciężkim przebiegu, zagrażające życiu, które występują zdecydowanie rzadziej. Przebieg gruczolaków przysadkowych zależy przede wszystkim od czynności hormonalnej guza i jego rozmiarów. Na tej podstawie można też dokonać podziału objawów gruczolaków na dwie grupy:

• objawy związane z wydzielaniem hormonów przez guza – guzy nieczynne hormonalnie nie powodują z reguły zaburzeń pracy innych gruczołów wydzielniczych, guzy czynne hormonalnie powodują zachwiania w funkcjonowaniu układu endokrynologicznego. Zachwiana równowaga hormonalna może dawać rozmaite objawy w zależności od tego, których gruczołów dotyczą zaburzenia;

• objawy związane z rozmiarem guza – rosnąc, gruczolak wywiera coraz większy ucisk na okoliczne struktury, w konsekwencji tego może dojść do rozwoju niedoczynności przysadki mózgowej, zaburzeń widzenia (ucisk na włókna nerwowe, które przewodzą impulsy z siatkówki do ośrodka wzrokowego w mózgu, powoduje ograniczenie pola widzenia, podwójne i nieostre widzenie), uszkodzenia podwzgórza (ośrodek regulujący procesy fizjologiczne odpowiadające za homeostazę, czyli wewnętrzną równowagę organizmu).

Objawami gruczolaka przysadki mózgowej, który wydziela prolaktynę, są przede wszystkim:

• zaburzenia miesiączkowania,

• zaburzenia płodności,

• nadmierne owłosienie u kobiet,

• spadek libido,

• ginekomastia u mężczyzn,

• utrata masy kostnej.

Objawami gruczolaka przysadki mózgowej, który wydziela hormon wzrostu, są przede wszystkim:

• gigantyzm,

• pogrubienie głosu,

• akromegalia – powiększenie dłoni, stóp, języka, kości żuchwy,

• nadciśnienie tętnicze krwi,

• niekiedy kardiomiopatia przerostowa, 

• osłabienie mięśni, ból stawów i utrata masy kostnej.

Objawami gruczolaka przysadki mózgowej, który wydziela hormon kortykotropowy, są przede wszystkim:

• nadmierna masa ciała,

• trądzik, rozstępy,

• nadciśnienie tętnicze,

• zaburzenia miesiączkowania,

• cukrzyca,

• nadmierne owłosienie u kobiet,

• osłabienie mięśni, bóle kości,

• obniżona odporność,

• wahania nastroju.

Objawami gruczolaka przysadki mózgowej, który wydziela TSH, są przede wszystkim:

• drażliwość, nerwowość, zaburzenia koncentracji,

• osłabienie mięśni,

• nadwrażliwość na zmiany temperatury,

• zaburzenia pracy układu pokarmowego – zaparcia i biegunki,

• drżenie rąk,

• wahania masy ciała,

• zaburzenia miesiączkowania, zaburzenia płodności,

• zmiany skórne.

Guz gonadotropinowy nie jest aktywny i nie wydziela hormonów. W związku z tym jest bezobjawowy. 

Gruczolak przysadki – jakie badania pomagają go wykryć?

Tak jak w przypadku każdej choroby, proces diagnostyczny rozpoczyna się od badania podmiotowego – szczegółowego wywiadu z pacjentem oraz badania przedmiotowego – oceny objawów chorobowych. Podejrzewając zaburzenia pracy danego gruczołu, lekarz zleca badania oceniające poziom tych hormonów. Przykładowo przy podejrzeniu nieprawidłowości tarczycy podstawą jest badanie TSH. Wielu istotnych informacji dostarczają też badania obrazowe. Kluczowa w postawieniu rozpoznania jest tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Badania te pozwalają nie tylko na stwierdzenie obecności guza przysadki, ale i określenie rozmiaru zmiany, uszkodzenia okolicznych tkanek. Gruczolak przysadkowy nierzadko rozpoznawany jest przypadkowo w czasie badania pośmiertnego lub badania obrazowego mózgu wykonanego z innych przyczyn. 

Leczenie gruczolaka przysadki mózgowej

W przypadku guza o typie prolaktynoma zazwyczaj stosowane jest leczenie farmakologiczne. Stosuje się leki dopaminergiczne w celu normalizacji stężenia prolaktyny, zmniejszenia objętości guza i zahamowania jego dalszego rozrostu. Farmakoterapia jest stosowana również w celu opanowania objawów choroby u chorych niezakwalifikowanych do leczenia chirurgicznego lub z nawrotem objawów choroby po operacji. W pozostałych przypadkach, gdy guz przysadki nie ulegał zmniejszeniu pod wpływem farmakoterapii, konieczne okazuje się jego wycięcie. Leczenie operacyjne przeprowadza się w przypadku zmian:

• z potwierdzonymi cechami ucisku na sąsiednie narządy,

• przekraczających granice siodła tureckiego, 

• powiększających się, 

• wydzielających (wyjątek stanowi prolaktynoma).

Guza usuwa się przez dojście przezczaszkowe lub przez zatokę klinową. Radioterapia odgrywa rolę uzupełniającą w przypadku guzów nieoperacyjnych.