Grypa żołądkowa – podstępna choroba wirusowa

Co wywołuje grypę żołądkową?

Był rok 1968. W szkole podstawowej w Norwalk w Stanach Zjednoczonych w ciągu zaledwie dwóch dni zachorowała znaczna grupa uczniów i personelu. Wszyscy zmagali się z dokuczliwymi dolegliwościami ze strony układu pokarmowego. Analiza próbek kału wykazała, że za epidemię odpowiedzialny jest wirus. Ponieważ po raz pierwszy wyizolowano go w Norwalk, stąd też jego nazwa – norowirus.

Współcześnie wiemy, że za rozwój grypy żołądkowej odpowiadają nie tylko norowirusy, ale szereg innych wirusów:

• rotawirusy – infekcje występują przede wszystkim u dzieci poniżej 5 roku życia i w tej grupie mają najbardziej burzliwy przebieg;

• sapowirusy – atakują przede wszystkim dzieci poniżej 5 roku życia, a do zakażenia dochodzi przez kontakt fekalno-oralny;

• astrowirusy – atakują głównie dzieci poniżej 2 roku życia w ciepłej części roku (od marca do czerwca), ale przebieg choroby nie jest ciężki i tylko sporadycznie powoduje odwodnienie;

• adenowirusy – atakują przez cały rok, wywołując umiarkowanie dokuczliwe wymioty i biegunki, trwające nawet 8 dni.

Wszystkie wirusy są bardzo zakaźne. Niestety przechorowanie grypy żołądkowej nie zwiększa odporności na to schorzenie. W razie ponownej ekspozycji na działanie patogenu trzeba się liczyć z kolejną infekcją.

U osób dorosłych za rozwój grypy żołądkowej odpowiadają przede wszystkim norowirusy. Są bardzo małe, zaliczane są do najmniejszych wirusów RNA. Wykazują się wyjątkową odpornością na działanie warunków zewnętrznych – po zamrożeniu są w stanie przetrwać kilka lat. Nie szkodzą im nawet chlorowe środki często wykorzystywane do dezynfekcji. Jakby tego było mało, są zmienne genetycznie i świetnie radzą sobie w środowisku o pH 5–10.

Dla dzieci najgroźniejsze są rotawirusy. Wedle danych z okresu 2009–2014 w grupie poniżej 3. roku życia chory był co trzeci maluch! Obecnie w Polsce co roku choruje 20 dzieci na 1000. Tak duży spadek to najpewniej zasługa szczepionek, które zostały wprowadzone na listę szczepień zalecanych w 2006 r., a od 2021 r. są refundowane.

Jak dochodzi do zarażenia grypą żołądkową?

Do zakażenia może dojść w wyniku kontaktu z chorą osobą (zakażenie drogą kropelkową, ale też drogą fekalno-oralną). Wystarczy krótka rozmowa z zakażonym, skorzystanie po nim z toalety, uścisk dłoni. Nie zawsze umycie rąk pomoże, ponieważ wirusy mogą przedostać się do nosa bądź ust wraz z wydzielinami podczas kichania i kaszlu.

Do zakażenia może dojść także na skutek spożycia zanieczyszczonej żywności. Dotyczy to m.in. norowirusów. Co ciekawe, według danych Centrum Zwalczania i Zapobiegania Chorobom norowirusy aż w 58% przypadków odpowiadają za rozwój dolegliwości gastrycznych przez zjedzenie pokarmu niekorzystnego mikrobiologicznie. Bakteria Salmonella spp. odpowiada za zaledwie 11% infekcji, a Clostridium perfringens za 10%.

Do zanieczyszczenia żywności norowirusami dochodzi najczęściej przez wykorzystanie w procesie produkcji zakażonej wody. Zdarza się jednak i tak, że patogeny przedostają się przy pakowaniu i transporcie produktów spożywczych. Nietrudno wówczas wziąć grypę żołądkową za niestrawność. Ciekawy przypadek odnotowano w 2014 r. Wówczas nie wpuszczono na rynek Unii Europejskiej dostawy małżów tunezyjskich, które były zainfekowane norowirusami. Nie było to jednak spowodowane zaniedbaniami procesu produkcji. Okazało się, że poprzez filtrowanie wody zanieczyszczonej ściekami patogeny kumulowały się w organizmach małżów.

Jak rozpoznać grypę żołądkową?

Przebieg grypy żołądkowej może mieć różne nasilenie w zależności od atakującego wirusa, ale też odporności organizmu. Cechami charakterystycznymi zaburzenia są:

• wodnista biegunka (choć zdarzają się grypy żołądkowe bez biegunki),

• gwałtowne wymioty,

• bóle brzucha,

• gorączka.

Wirusy po przedostaniu się do organizmu osadzają się w błonach śluzowych jelita cienkiego i tam zaczynają się namnażać, zaburzając proces wchłaniania pokarmu. Pierwsze objawy występują zaledwie po 12–48 godzinach od kontaktu z patogenem.

Czas trwania infekcji może być bardzo krótki i wynosić zaledwie trzy dni. Bywa jednak i tak, że wydłuża się do 10 dni. Ma to jednak miejsce przede wszystkim w przypadku dzieci, seniorów oraz osób z obniżoną odpornością. Przeciętnie choroba trwa tydzień. 

Okres zakażania jest dłuższy niż trwania choroby. Jeśli masz już wirusa, ale nie odczuwasz jeszcze żadnych tego objawów – już zarażasz. Gdy wyzdrowiejesz, wirus nadal może atakować innych, ponieważ jest wciąż wydalany z kałem.

Czy zatrucie pokarmowe to grypa żołądkowa?

Grypa żołądkowa to choroba przenoszona przez wirusy. Natomiast zatrucie jest efektem przedostania się do organizmu toksyn z pożywienia. Jednak wirusy mogą być też obecne w pożywieniu i przedostać się do organizmu drogą pokarmową. Jeśli po zjedzeniu małża po 12 godzinach pojawi się biegunka, z pewnością przypiszesz to zatruciu, a tymczasem może być to wynik inwazji norowirusów.

Objawy przy zatruciu i grypie żołądkowej są podobne. Rozróżnienie obu schorzeń często jest możliwe tylko przez zbadanie próbki kału.

Jak uporać się z grypą żołądkową?

W łagodzeniu przebiegu i skróceniu czasu trwania grypy żołądkowej niebagatelne znaczenie ma sposób odżywiania. Podstawą jest właściwe nawodnienie. Najlepiej przyswajają się płyny o niskiej osmolarności (200–250 mmol/kg wody), a więc zbliżonej do tej charakteryzującej osocze (280–295 mmol/kg wody). Takie parametry mają elektrolity do kupienia w aptece. Wybieraj jednak takie, które nie mają dodatków poprawiających smak. Nie są one korzystne dla podrażnionego układu pokarmowego. Zrezygnuj w czasie choroby ze słodkich soków i napojów. Mogą one bowiem nasilić objawy schorzenia.

Co z żywieniem? Postaw na dietę lekkostrawną i częstsze a mniejsze porcje. Zamiast trzech dużych posiłków zjedz pięć lub sześć skromnych. Najlepiej, aby były to produkty, które zadziałają kojąco na błony śluzowe wyściełające drogi pokarmowe i wspomogą perystaltykę jelit. Są to m.in.:

• jogurty, maślanki, kefiry,

• kleik ryżowy,

• kisiel jagodowy,

• chudy rosół.

W leczeniu grypy żołądkowej cennym wsparciem są probiotyki. Kupisz je w dowolnej aptece. Poza tym znajdują się one w przetworach mlecznych, takich jak jogurty, dlatego warto je stosować w czasie choroby. Rolą probiotyków jest odbudowa flory bakteryjnej jelit, mocno naruszonej w czasie biegunek.

A co na ból żołądka lub brzucha? W takim wypadku możesz sięgnąć po paracetamol lub drotawerynę działającą rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego.

Jeśli wymioty i biegunka będą bardzo nasilone, skontaktuj się z lekarzem. Nie czekaj, aż się odwodnisz. O tym, że organizm utracił już zbyt dużo płynów z tkanek, świadczy m.in. spadek elastyczności skóry. Ujmij jej fałd. Jeśli powoli będzie odzyskiwać pierwotny kształt – to znak, że pilnie potrzebujesz nawodnienia. Zwróć również uwagę na ilość oddawanego moczu i stopień nawilżenia śluzówek.