Czym jest hipnoza i jak można wykorzystać jej fenomen?

Kontrowersje wokół hipnozy

Zjawiskiem hipnozy świadomie posługiwali się prawdopodobnie już starożytni kapłani czy szamani w pradawnych plemionach. W stanie hipnozy dochodziło do cudownych uzdrowień, objawień i innych zjawisk opisywanych jako paranormalne. Fenomen ten szybko stał się przedmiotem fascynacji naukowców, a im lepiej był znany, tym więcej budził wątpliwości natury etycznej.

Sto lat temu hipnoza kojarzyła się głównie ze sztuką estradową. Dziś wiadomo już, że z jej pomocą można np. wyeliminować obgryzanie paznokci, a nawet leczyć alkoholizm czy depresję. Jednocześnie podnosi się kwestię ryzykownej ingerencji w ludzką psychikę. Osobę pozostającą w hipnotycznym transie można bowiem skłonić do zachowań autodestrukcyjnych albo niezgodnych z prawem.

Co to jest hipnoza?

Hipnoza to swego rodzaju stan transu, opisywany niekiedy jako zawieszenie pomiędzy jawą i snem (w związku ze specyficzną częstotliwością fal mózgowych). Charakteryzuje się on koncentracją uwagi na określonych bodźcach przy znacznie ograniczonej receptywności wszystkich pozostałych. W czasie hipnozy dochodzi też do częściowego zawieszenia krytycznego osądu i wzrasta podatność na sugestię.

Hipnotyczny trans najczęściej przybiera formę głębokiego relaksu, w którego czasie wolny od nadmiaru bodźców i myśli umysł zyskuje dostęp do swoich „uśpionych” zasobów – nawiązuje kontakt z podświadomością. Jednocześnie w stanie tak wysokiej koncentracji zahipnotyzowana osoba pod wpływem sugestii zdolna jest do działań praktycznie niemożliwych na jawie, np. do podniesienia bardzo ciężkiego przedmiotu.

Na czym polega hipnoza?

Jak wykazały badania EEG, hipnoza powiązana jest z określonymi częstotliwościami fal mózgowych. A ponieważ te zmieniają się nieustannie, w stan hipnozy możemy zapadać samoistnie, a wręcz bezwiednie. To na przykład sytuacje, w których zamyślamy się, wpatrzeni w odległy punkt na horyzoncie za oknem samochodu. Jesteśmy tak zaabsorbowani, że nie dociera do nas treść rozmów towarzyszy podróży, ale po chwili nie jesteśmy w stanie stwierdzić, o czym właściwe myśleliśmy.

W momencie hipnotycznego transu najprawdopodobniej dochodzi do zmian stężenia hormonów zaangażowanych w proces zasypiania. W obrazie pracy mózgu początkowo dominują fale alfa, a następnie – theta (na jawie są to fale beta, we śnie głębokim – delta). Następuje zawężenie pola świadomości, procesy myślowe ulegają spowolnieniu. Dochodzi też do zahamowania impulsów płynących z rozmieszczonych w organizmie receptorów. Zwalnia akcja serca, spłyca się oddech, spada temperatura ciała, mięśnie się rozluźniają.

Co ciekawe, pod wpływem sugestii może dojść do rozmaitych zmian w regulacjach fizjologicznych u zahipnotyzowanej osoby. Na przykład, gdy hipnotyzer mówi, że dotyka ją rozgrzanym prętem, choć w rzeczywistości jest to zwykły długopis, na skórze powstaje ślad po oparzeniu. Jednocześnie w stanie hipnozy można w ogóle nie odczuwać bólu. W najgłębszym transie zmysły są całkowicie wyłączone lub reagują wyłącznie na sugestie hipnotyzera.

Techniki hipnozy i ich skuteczność

Wbrew pozorom, łatwiej jest zahipnotyzować osoby silne psychiczne, pewne siebie, otwarte na eksperymenty niż ludzi nieufnych, lękowych. W drugim przypadku potrzebne jest działanie doświadczonego hipnotyzera, a i hipnotyzowany musi mieć za sobą szereg prób osiągnięcia stanu hipnotycznego. Teoretycznie jednak każdy jest zdolny do wejścia w trans. Przy pewnej wprawie możliwa jest nawet autohipnoza, czyli samodzielne wprowadzenie się w stan najwyższej koncentracji i odprężenia zarazem.

Stosunkowo łatwo jest osiągnąć stan płytkiej, relaksacyjnej hipnozy. Zwykle wystarczy skoncentrować spojrzenie hipnotyzowanej osoby na konkretnym przedmiocie, by przestała zwracać uwagę na inne bodźce. W głęboki trans wprowadza się np. poprzez:

• wydawanie szybkich komend (prowadzi to do przeciążenia umysłu),

• wizualizacje (umysł koncentruje się na określonych wyobrażeniach),

• rytmiczne, powolne kołysanie (dochodzi do utraty równowagi).

Głęboki trans to stan, w którym możliwa jest hipnoza terapeutyczna. Zahipnotyzowana osoba nie tylko staje się podatna na sugestie, ale też możliwa jest praca z jej podświadomością, czyli z zatartymi wspomnieniami (to hipnoza regresyjna), nieuświadomionymi potrzebami czy nieakceptowanymi uczuciami.

Hipnoza w psychoterapii

Umiejętnie zastosowana hipnoza może być pomocnym narzędziem w leczeniu rozmaitych zaburzeń psychosomatycznych, m.in. depresji, nerwic, bezsenności, anoreksji, napięciowych bólów głowy, niepłodności o podłożu psychicznym. Hipnozę wykorzystuje się także z powodzeniem w terapii uzależnień. Praca z podświadomością pacjenta służy bowiem poprawie samooceny, redukcji stresu, uregulowaniu rytmu snu i czuwania.

Badania nad hipnozą dowiodły, że pozwala ona znosić ból w czasie zabiegów czy w przewlekłych chorobach, wyzwala kreatywność, wspomaga naukę, poprawia osiągnięcia sportowe, a nawet ułatwia identyfikację przestępców. Warto więc nadal zgłębiać ten fenomen, mimo etycznych dylematów, jakich nastręcza. W końcu potencjalne zagrożenie tkwi nie w samej hipnozie, lecz w tym, w jaki sposób zostanie ona wykorzystana.