Czym jest hirsutyzm? Objawy, przyczyny i leczenie

Czym jest hirsutyzm?

Hirsutyzm to zaburzenie objawiające się obecnością nadmiernego owłosienia w miejscach typowo męskich, m.in. na klatce piersiowej, górnej części pleców, podbrzuszu, udach i nad górną wargą. Szacuje się, że problem dotyka około 10% kobiet na świecie [1]. Hirsutyzm nie jest chorobą, a objawem lub skutkiem np. zaburzenia pracy układu hormonalnego. Chociaż sam w sobie nie powoduje dolegliwości fizycznych, ma negatywny wpływ na samopoczucie kobiety i obniżenie jakości życia. W zaawansowanej postaci hirsutyzm może prowadzić do zaburzeń lękowych i depresji. 

Jakie są przyczyny hirsutyzmu? 

Są dwie główne przyczyny hirsutyzmu, które mogą odpowiadać nawet za 95% jego przypadków [1]. Pierwszą jest tzw. hirsutyzm idiopatyczny, diagnozowany zwykle u kobiet dorosłych. Ma on niejasne podłoże i łagodne objawy. W jego przebiegu stwierdza się prawidłowe stężenie androgenów, prawidłowe i regularne cykle menstruacyjne i prawidłowy obraz jajników. Prawdopodobną przyczyną hirsutyzmu idiopatycznego jest zwiększona wrażliwość mieszków włosowych na androgeny i zmiana na poziomie genu kodującego receptory androgenowe. Drugą i bardzo częstą przyczyną hirsutyzmu jest zespół policystycznych jajników (PCOS). Charakterystycznym objawem PCOS nawet u 60% pacjentek jest nadmierne, typowo męskie owłosienie [1]. Choroba przebiega wraz z innymi zaburzeniami, m.in.: łysieniem androgenowym, nadwagą, otyłością, trądzikiem, przerostem łechtaczki. 

Wśród innych przyczyn hirsutyzmu wskazuje się na choroby nadnerczy. Wzmożonej produkcji androgenów sprzyjają także niektóre z przyjmowanych leków, m.in. tabletki antykoncepcyjne i sterydy. Przyczynami hirsutyzmu mogą być również: hiperprolaktynemia (stan zwiększonej produkcji prolaktyny, wywołany np. ciążą), otyłość, cukrzyca, a także menopauza, podczas której dochodzi do zmiany proporcji i stężenia androgenów i estrogenów.

Rozpoznanie hirsutyzmu

Rozpoznanie hirsutyzmu polega na ocenie nasilenia owłosienia w okolicach androgenozależnych (górna warga, podbródek, klatka piersiowa, górna i dolna część brzucha, górna i dolna część pleców, ramiona, uda). W tym celu stosowana jest skala Ferrimana-Gallweya, na podstawie której przyznawane są punkty. Ocenie podlega intensywność owłosienia każdego z obszaru, gdzie 1 punkt oznacza minimalną liczbę włosów ostatecznych, a 4 punkty odpowiadają mocnemu owłosieniu występującemu u mężczyzn. Interpretacja wyniku polega na zsumowaniu punktów. W Polsce hirsutyzm diagnozowany jest w przypadku uzyskania minimum 8 punktów. 

Diagnostyka hirsutyzmu

Rozpoznanie hirsutyzmu na podstawie skali Ferrimana-Gallweya jest podstawą do dalszej diagnostyki, której celem jest znalezienie przyczyny zaburzenia. Kluczowy jest wywiad lekarski i zebranie dokładnych informacji o czasie pojawienia się nadmiernego owłosienia, przyjmowanych lekach, cyklach miesiączkowych, kondycji włosów, kondycji skóry i wystąpieniu dodatkowych objawów ogólnoustrojowych. Zatem jeśli jesteś na etapie ustalania diagnozy, przygotuj się na te pytania, tak żeby wyczerpująco na nie odpowiedzieć i dostarczyć lekarzowi jak najwięcej danych.

Lekarz zleci Ci też badania hormonalne, takie jak: ocena stężenia testosteronu, prolaktyny, 17-hydroksyprogesteronu, hormonów tarczycy, androgenów. Uzupełnieniem diagnostyki mogą być również badania obrazowe (USG, tomografia komputerowa) jamy brzusznej i miednicy mniejszej. Celem diagnostyki jest wykluczenie chorób, które zaburzają pracę układu hormonalnego, w szczególności chorób tarczycy (niedoczynności, nadczynności).

Badania hormonalne wykonaj w godzinach porannych we wczesnej fazie folikularnej (pod warunkiem w miarę regularnych miesiączek). Początkiem fazy folikularnej jest pierwszy dzień miesiączki. Jeśli z kolei zmagasz się z problemem braku miesiączki lub rzadkich menstruacji, to faza cyklu nie ma znaczenia.

Eksperci zalecają również wykonanie testu tolerancji glukozy z oceną insuliny na czczo po obciążeniu glukozą. W przypadku podejrzenia hirsutyzmu wynikającego z przerostu nadnerczy lekarz zleci test z adrenokortykotropiny. Badanie poziomu ACTH (adrenokortykotropina) polega na pobraniu próbki krwi i oznaczeniu poziomu stężenia hormonu. W trakcie diagnostyki hirsutyzmu specjalista przeanalizuje przyjmowane przez Ciebie leki, w szczególności: L-tyroksynę (stosowana w chorobach tarczycy, np. niedoczynności), fenytoinę (to lek przeciwdrgawkowy stosowany w leczeniu chorób neurologicznych), penicylaminę (środek o szerokim zastosowaniu, m.in. w leczeniu zatrucia metalami, a także chorób stawów w ciężkim przebiegu), inhibitory kinazy tyrozynowej (leki stosowane w przebiegu chorób autoimmunologicznych i leczeniu nowotworów).

Hirsutyzm – jak przebiega leczenie?

Leczenie hirsutyzmu opiera się na farmakoterapii i stosowaniu tabletek antykoncepcyjnych, antyandrogenów i inhibitorów androgenów. Mają one na celu hamowanie syntezy androgenów, co skutkuje m.in. zahamowaniem wzrostu nadmiernego owłosienia i łysienia u kobiet, a przede wszystkim ustabilizowaniem pracy gospodarki hormonalnej. Jeśli hirsutyzm rozwinął się na podłożu zespołu policystycznych jajników, kluczowe jest zmniejszenie masy ciała. Lekarz zaleci też stosowanie tzw. diety PCOS, która opiera się na spożywaniu produktów o działaniu przeciwzapalnym. Z jadłospisu należy wykluczyć: pokarmy z wysokim indeksem glikemicznym, produkty o wysokim stopniu przetworzenia, cukier, białą mąkę, suszone i puszkowane owoce, nasycone kwasy tłuszczowe, alkohol i papierosy. 

Metodą usuwającą skutki hirsutyzmu, szczególnie z miejsc widocznych, np. z twarzy, ramion, klatki piersiowej, jest mechaniczna redukcja nadmiernego owłosienia za pomocą fotodepilacji, depilacji laserowej lub elektrolizy. Pamiętaj jednak, że w ten sposób usuwane są włosy znajdujące się w pierwszej fazie wzrostu. Dlatego niezbędne jest wykonanie serii zabiegów. Rezultaty mechanicznego usuwania owłosienia zależą przede wszystkim od rodzaju włosa i ilości zawartej w nim melaniny. Najlepsze efekty depilacji obserwowane są przy ciemnych włosach.