Co to jest inteligencja skrystalizowana?

Z inteligencji skrystalizowanej korzystamy, rozwiązując problemy zawodowe, ale również podczas prostych czynności i sytuacji społecznych. Inteligencję skrystalizowaną można z powodzeniem porównać do mądrości życiowej. Co prawda ta ostatnia jest określeniem potocznym, ale bardzo dobrze definiuje inteligencję skrystalizowaną. 

Inteligencja skrystalizowana – teoria Raymonda Cattella

Badania nad inteligencją trwają od ponad 100 lat. Wynikiem pracy naukowej psychologów jest rozszerzenie podstawowej definicji inteligencji i sklasyfikowanie poszczególnych zdolności ludzkiego mózgu. Najbardziej powszechną definicją inteligencji jest teoria Davida Wechslera, która mówi, że są to zdolności pozwalające na racjonalne myślenie i podejmowanie decyzji na tej podstawie. Jednak wielu badaczy zauważyło, że inteligencja jest dużo bardziej złożona. W ten sposób powstały klasyfikacje odnoszące się do konkretnych zdolności umysłowych. 

Istnieje kilka klasyfikacji, ale najbardziej podstawową opracował Charles Spearman. Według niego inteligencję można podzielić na naczelną zdolność intelektualną (czynnik g jak general) oraz specjalne zdolności (s jak specific). Wyniki jego badań rozszerzył Raymond Cattell w 1963 roku. Dokonał podziału naczelnej zdolności intelektualnej na dwie dodatkowe kategorie. Są nimi właśnie inteligencja płynna i skrystalizowana.

Zgodnie z teorią Raymonda Cattella inteligencja skrystalizowana powiązana jest ściśle z pamięcią semantyczną, która stanowi swego rodzaju magazyn wiedzy i życiowych doświadczeń. Zapisane w niej schematy wykorzystywane są właśnie przez inteligencję skrystalizowaną. Wysoki wynik w testach na inteligencję semantyczną mierzy efektywność wykorzystywania wiedzy, którą badany nabył w trakcie swojego życia. 

Inteligencja płynna i skrystalizowana – różnice

Podział na inteligencję skrystalizowaną i płynną nie jest przypadkowy. Inteligencja skrystalizowana i płynna to dwie zdolności umysłowe, które doskonale uzupełniają się na przestrzeni całego ludzkiego życia. Podczas gdy inteligencja skrystalizowana jest zdolnością do wykorzystania nabytej wiedzy i doświadczenia, inteligencja płynna to umiejętność odnajdywania się w zupełnie nowych sytuacjach.

W przypadku inteligencji płynnej mamy do czynienia z procesem rozwiązywania problemów bez posługiwania się magazynem wiedzy z pamięci semantycznej. Korzystając z inteligencji płynnej, możemy sprostać sytuacjom, z którymi jeszcze nie mieliśmy do czynienia, nie posiadamy zatem zapisanego w pamięci schematu postępowania. Możemy to odnieść do sytuacji dziecka, które po raz pierwszy spotyka się z jakąś przeszkodą lub zadaniem do wykonania. Jeśli posiada zdolność abstrakcyjnego myślenia, poradzi sobie w taki sposób, który będzie wydawać się najlepszy. Zwykle są to rozwiązania nieszablonowe, których dorośli już nie zastosują. 

Inteligencja skrystalizowana i płynna a wiek badanego

Przywołanie dziecka jako przykładu dla wyjaśnienia mechanizmu inteligencji płynnej nie jest przypadkowe. Otóż to właśnie u dzieci i młodych ludzi inteligencja płynna jest rozwinięta najbardziej. Do ok. 20 roku życia korzystamy z niej bardzo często, ponieważ nie posiadamy jeszcze wystarczającej wiedzy i doświadczenia, by poradzić sobie z każdym problemem. Z tego właśnie powodu firmy technologiczne zatrudniają bardzo młodych ludzi. Ich kreatywność jest w szczytowej formie i potrafią nieszablonowo podchodzić do różnych problemów. 

Iloraz inteligencji płynnej spada wraz z wiekiem i utratą plastyczności tkanki mózgowej. W jej miejscu pojawia się inteligencja skrystalizowana. Ponieważ jest to zdolność do wykorzystywania doświadczenia i zdobywanej wiedzy, to naturalne, że najlepsze wyniki testów uzyskują osoby ok. 60. roku życia. Dojrzały wiek oznacza, że pamięć semantyczna pełna jest gotowych schematów postępowania, zarówno w sferze zawodowej, jak i w codziennych problemach. Wiedza jest już na tyle rozległa, że możemy w pełni ją wykorzystać. 

Ważne jest spojrzenie na oba rodzaje inteligencji w kontekście genetyki. Otóż poziom inteligencji płynnej dziedziczymy po przodkach. Umiejętność radzenia sobie z problemami bez wzorca jest niezależna od czynników społecznych i kulturowych. Wpływają one natomiast na poziom inteligencji skrystalizowanej. Łatwa dostępność do edukacji, możliwość doświadczania sztuki i kultury oraz podróże mocno oddziałują na rozwój inteligencji skrystalizowanej. 

Inteligencja skrystalizowana – test

Podział Cattella nie powstałby bez skomplikowanych badań statystycznych. Testy na inteligencję skrystalizowaną nie są tak rozbudowane. Ze względu na specyfikę zdolności wykorzystuje się testy werbalne. Badacze wykorzystują zadania arytmetyczne i słownikowe oraz testy z wiadomości ogólnych. Z pozoru mogłoby się wydawać, że bada się poziom wiedzy, przeprowadzając swoisty egzamin. Jednak chodzi tu głównie o ocenę zdolności do wykorzystania posiadanej wiedzy.