SIBO – przyczyny, objawy i charakterystyka

SIBO – czym jest?

SIBO (Small Intestinal Bacterial Overgrowth) to określenie zespołu przerostu bakteryjnego w jelicie cienkim. Syndrom charakteryzuje się nadmiernym wzrostem liczby bakterii (zarówno korzystnych, jak i patogennych) lub występowaniem ich nietypowego rodzaju w jelicie cienkim. Zarówno etiologia SIBO, jak i częstość jego występowania w społeczeństwie jest nie do końca znana i jasna. Biorąc pod uwagę przyczyny i objawy syndromu, najczęściej powstaje on jako skutek uboczny nieprawidłowości w pracy układu pokarmowego, wynikających m.in. z rozwoju innych chorób bezpośrednio oddziałujących na pracę jelit. Szacuje się, że w Polsce z zespołem rozrostu bakteryjnego boryka się ponad 30% populacji osób dorosłych. 

Przyczyny SIBO – jak dochodzi do rozrostu bakteryjnego?

O ile sama diagnostyka SIBO jest prosta, o tyle ustalenie jednoznacznej przyczyny rozwoju syndromu jest trudne i nie zawsze możliwe. Do rozrostu bakteryjnego dochodzi na skutek wielu czynników. Wskazuje się na następujące przyczyny SIBO:

• zaburzenie motoryki przewodu pokarmowego (zwolniony pasaż jelit) – mówimy o nim wtedy, kiedy dochodzi do zalegania treści pokarmowej w jelicie cienkim; zalegający pokarm zaburza prawidłową mikroflorę bakteryjną, przyczyniając się do nadmiernego rozrostu patogenów;

• wady lub zmiany anatomiczne układu trawiennego – wszelkie nieprawidłowości w budowie jelit mogą sprzyjać namnażaniu się bakterii; 

• zaburzenia wydzielania enzymów trzustkowych;

• choroby jelit – zespół jelita nadwrażliwego, zespół krótkiego jelita, choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia; 

• choroby wątroby – choroby zapalne, marskość wątroby;

• choroby tarczycy – niewyrównana niedoczynność tarczycy, Hashimoto; 

• zaburzenia neurologiczne – neuropatia cukrzycowa.

Objawy zespołu przerostu bakteryjnego

Kolonia bakterii w zdrowym jelicie cienkim nie przekracza 1000/ml. Na prawidłową mikroflorę narządu wpływ mają: perystaltyka jelit, enzymy trzustkowe, wydzielanie soku żołądkowego i żółci. Zaburzenie tych procesów prowadzi do nadmiernego namnażania się bakterii. Ich zbyt duża liczba skutkuje pojawieniem się różnorodnych objawów, takich jak: 

• bolesne wzdęcie brzucha z silnym napięciem powłok (bardzo często pojawiające się natychmiast po jedzeniu i utrzymujące się kilka godzin),  

• nadmierne oddawanie gazów, 

• bóle brzucha (kłucie, bóle tępe lub bardzo ostre),

• uczucie pełności w brzuchu lub przelewanie, 

• częste biegunki (wodniste lub tłuszczowe),  

• zatwardzenie, 

• mdłości, 

• zgaga,

• wysypka skórna, 

• uczucie zmęczenia i brak energii.  

Intensywność i częstotliwość objawów zależy od metabolizmu bakterii, które wykazują nadaktywność w przewodzie pokarmowym na skutek spożywania niektórych pokarmów. Zaostrzenie objawów i pojawianie się kolejnych dolegliwości wynika z niepodjęcia leczenia. U pacjentów zbyt długo bagatelizujących symptomy dochodzi do zaburzenia wchłaniania węglowodanów, białek i tłuszczów, co objawia się szybką utratą masy ciała lub niedożywieniem. Ponadto nieleczony zespół SIBO upośledza wchłanianie kluczowych dla organizmu witamin: A, B, D, E, K. Następują wtedy: spadek odporności, apatia, uczucie zmęczenia, trudności z koncentracją i problemy skórne.  

Diagnostyka SIBO

Diagnostyka SIBO jest prosta i nieinwazyjna. Niezbędne jest wykonanie oddechowego testu wodorowo-metanowego. Przed rozpoczęciem procedury pacjent wypija skoncentrowany roztwór laktulozy, a następnie w cyklach co 15–20 minut przeprowadzany jest pomiar składu wydychanego powietrza (a dokładnie ilość wydychanych gazów, które wskazują liczbę obecnych w jelicie cienkim bakterii). Całkowity czas badania wynosi około 3 godzin. Test wodorowo-metanowy może być przeprowadzony u wszystkich pacjentów powyżej szóstego roku życia. Jego zaletą jest bezpieczna i nieinwazyjna procedura, niepowodująca żadnych skutków ubocznych. Wysoka czułość badania pozwala w krótkim czasie zdiagnozować SIBO i wielkość kolonii bakterii zalegających w jelicie cienkim. Dodatkowo gastrolog może zlecić wykonanie badań uzupełniających, pomocnych w szczegółowej diagnostyce SIBO. Są to: 

• morfologia krwi z oznaczeniem witaminy B12, 

• badanie poziomu albumin, 

• badania obrazowe jamy brzusznej (USG, RTG),

• badanie mikroskopowe kału.

Przygotowanie do oddechowego testu wodorowo-metanowego 

Wiarygodność diagnostyki SIBO zależy od odpowiedniego przygotowania pacjenta. Badanie może być przeprowadzone u osób w różnym stanie zdrowia, jednak z zachowaniem konkretnych wskazówek. Zalecane jest, by do testu w kierunku SIBO przystąpić minimum 4 tygodnie po skończeniu kuracji antybiotykowej, kuracji probiotycznej, kolonoskopii, wlewów barytowych i hydrokolonoterapii. Na minimum 24 godziny przed badaniem pacjent powinien zrezygnować z przyjmowania enzymów trawiennych i suplementów diety. Ostatni posiłek (w tym płyny) należy przyjąć na 12 godzin przed badaniem.

Wiarygodność badania zależy również od zastosowanej diety. Obowiązuje ona od 24 do 48 godzin przed testem. Dozwolone jest spożywanie: jajek, tłuszczy roślinnych, chudego mięsa, białego ryżu, wody lub słabej herbaty. Nie należy stosować ostrych przypraw oraz słodyczy. 

SIBO a nietolerancje pokarmowe 

Bardzo często SIBO mylone jest z nietolerancjami lub alergiami pokarmowymi. Podobne objawy daje m.in. zespół jelita nadwrażliwego, nietolerancja glutenu, laktozy i kazeiny. Dlatego przed przystąpieniem do testu wodorowo-metanowego w kierunku SIBO zalecane jest wykonanie testów na nietolerancje pokarmowe. Co jednak ważne, obecność u pacjenta nietolerancji lub alergii pokarmowej nie wyklucza zespołu SIBO. 

Leczenie i profilaktyka zespołu SIBO

Leczenie SIBO jest długie i złożone. Pierwszy etap zakłada antybiotykoterapię mającą na celu całkowite wyjałowienie jelit z bakterii. Podczas terapii pacjent nie przyjmuje probiotyków. Kuracja antybiotykiem bakteriobójczym trwa od 10 do 14 dni. Jej uzupełnieniem są enzymy trawienne i środki farmakologiczne wspomagające pracę żołądka i perystaltykę jelit. W przypadku niedoborów witamin konieczna jest ich suplementacja. Czas i dawkowanie środków farmakologicznych dobierane jest indywidualnie do stanu zdrowia pacjenta. Leczenie powinno być prowadzone pod ścisłą kontrolą lekarza gastrologa. Po zakończeniu antybiotykoterapii następuje drugi etap leczenia, polegający na odbudowie prawidłowej mikroflory jelita cienkiego. Pacjentowi podawane są odpowiednie szczepy probiotyków. 

W leczeniu SIBO ogromne znaczenie ma stosowanie odpowiedniej diety, zarówno podczas leczenia, jak i w etapie odbudowywania środowiska bakteryjnego jelita cienkiego. W tym celu stosuje się tzw. dietę low FODMAP, czyli opartą o produkty z niską zawartością oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli. Wytyczne diety low FODMAP są bardzo restrykcyjne, a jej dostosowanie do pacjenta wymaga wsparcia dietetyka. Dieta składa się z trzech etapów. 

• Pierwszy, najbardziej restrykcyjny, wyklucza z jadłospisu wiele spożywanych wcześniej produktów i napojów. Ten etap, w zależności od zdrowia pacjenta, powinien trwać od 6 do 8 tygodni. 

• Drugi etap polega na stopniowym wprowadzaniu zakazanych produktów. Kluczowa jest obserwacja reakcji organizmu i odnotowanie pojawienia się wszelkich objawów, np. wzdęć, biegunek, zatwardzenia. W przypadku odczuwania dolegliwości po zjedzeniu danego produktu powinien być on na stałe wykluczony z diety pacjenta. Okres wychodzenia z diety low FODMAP jest długi i może zająć nawet do pół roku. Nieprawidłowe przeprowadzenie drugiego etapu diety niekiedy skutkuje nawrotem SIBO, dlatego warto w tym okresie zdać się na pomoc dietetyka. 

• Ostatni etap diety low FODMAP polega na podsumowaniu i ułożeniu indywidualnej diety w oparciu o produkty, na które organizm reaguje prawidłowo. Niestety SIBO w większości przypadków prowadzi do trwałego wykluczenia z diety niektórych produktów fermentujących. Najczęściej są to cebula i czosnek.