Kto jest szczególnie narażony na zatrucie wodne? Jak je rozpoznać i leczyć?

Za dużo czy za mało – kilka słów o homeostazie płynów

Woda stanowi około 70% masy dziecka, 60% masy mężczyzny, 54% masy kobiety. Gromadzi się w przestrzeniach zewnątrzkomórkowych (przestrzeni śródnaczyniowej i śródmiąższowej) i śródkomórkowych. Jest niezbędna do tego, aby zachować funkcjonowanie organizmu w równowadze.

Zasoby wody zmagazynowanej w tkankach powinny być utrzymywane na stałym poziomie – optymalnym dla organizmu. Dlatego, jeśli przyjmujesz za mało płynów, odczuwasz pragnienie (a przy niewielkich niedostatkach głód), a jeśli za dużo, częściej odwiedzasz toaletę.

Homeostaza wody warunkowana jest jednak nie tylko przez ilość przyjmowanych płynów i ich wydalania wraz z moczem. Wpływ na nią mają przede wszystkim:

• podaż soli,

• pozanerkowa utrata wody (np. wraz z potem, oddechem),

• produkcja wody wewnątrz organizmu (w procesie metabolizmu białek, tłuszczów oraz węglowodanów),

• produkcja hormonu antydiuretycznego w podwzgórzu (im go więcej tym mocz jest bardziej zagęszczony, przez co rzadziej go wydalasz).

Kiedy dochodzi do przewodnienia hipotonicznego?

O przewodnieniu hipotonicznym mowa jest, gdy woda dostarczana do organizmu jest w nim zatrzymywana na dłuższy czas. Chodzi tu jednak o płyn ubogi w elektrolity lub pozbawiony elektrolitów. Można więc doprowadzić do tzw. zatrucia wodnego, pijąc bardzo duże ilości przefiltrowanej wody z kranu albo wody po przegotowaniu. 

Ile powinno się pić wody? Przeciętne zapotrzebowanie organizmu na wodę wynosi 0,02 l na kilogram masy ciała. Oczywiście przy wzmożony wysiłku fizycznym, przy niektórych schorzeniach, w ciąży, a także w czasie upałów zapotrzebowanie to wzrasta. Zwykle wystarcza jednak około 1,5–2 l płynów na dobę. Jeśli wypijesz natomiast 5 litrów wody w tym czasie – może Ci to poważnie zaszkodzić.

W zdrowym organizmie nerki, mimo obciążenia, wydalają nadmiar wody, dążąc do utrzymania homeostazy. Do zatrucia wodnego może dojść w przypadku takich schorzeń jak:

• niewydolność nerek (wstępną diagnozę tej patologii można uzyskać już dzięki wynikom stężenia kreatyniny i badania ogólnego moczu),

• zespół SIADH (zespół nadmiernego wydzielania hormonu antydiuretycznego),

• porfiria (zaburzenie metabolizmu hemu),

• uraz czaszki, 

• stan zapalny w obrębie mózgu,

• stany zapalne w obrębie płuc,

• nowotwory (np. rak trzustki).

Może być to także wynik stosowania niektórych leków. Zatrzymaniu wody w organizmie, mogącemu doprowadzić do tzw. zatrucia wodnego, sprzyjają m.in. przeciwpadaczkowy lek karbamazepina czy przeciwdepresyjna amitryptylina.

Jak objawia się przewodnienie hipotoniczne?

Początkowe objawy przewodnienia mogą być niezauważalne. Jednak z czasem, gdy coraz większe ilości wody będą gromadzone w tkankach, mogą wystąpić:

• obrzęk ciała (zwłaszcza obrzęk nóg),

• wzrost ciśnienia tętniczego krwi,

• przyspieszony i głęboki oddech,

• duszność spoczynkowa,

• zaczerwienienie skóry,

• podwyższenie temperatury ciała,

• wzmożone pragnienie,

• wzmożone odruchy ścięgniste (np. kolanowy, ze ścięgna Achillesa),

• niepokój,

• zaburzenia świadomości,

• senność (w skrajnych przypadkach śpiączkę).

Czy przewodnienie hipotoniczne jest groźne?

Jeśli do organizmu stale dostarczasz zbyt duże porcje wody, wówczas zaczyna się ona gromadzić w nadmiarze w przestrzeni zewnątrzkomórkowej. W tym wypadku więcej nie oznacza wcale lepiej. Dlaczego? Nadmierne nagromadzenie płynu w przestrzeniach śródnaczyniowej i śródmiąższowej może doprowadzić do:

• obrzęku tkanek obwodowych (w tym tkanki mięśniowej),

• obrzęku płuc,

• wzrostu ciśnienia tętniczego,

• nadmiernego wydalania sodu z organizmu,

• śpiączki,

• zaburzeń neurologicznych.

Czy zatrucie wodne się leczy?

Zatrucie wodne można leczyć. Ważne, aby rozpocząć terapię jak najszybciej, nim przewodnienie hipotoniczne zdąży wywołać groźne dla zdrowia i życia powikłania. Lekami, które specjalista może zalecić Ci do stosowania, są najczęściej diuretyki pętlowe. Oddziałują one bezpośrednio na nerki, wzmagając diurezę, czyli produkcję i wydalanie moczu.

Ta grupa środków farmakologicznych należy do najsilniejszych diuretyków. Wykorzystywane są także przy niewydolności nerek. Niestety niektórzy pacjenci są odporni na ich działanie. Nie oznacza to jednak, że pozostają bez pomocy przy przewodnieniu hipotonicznym. W takim wypadku może zostać przeprowadzona hemodializa, podczas której nadmiar wody jest usuwany z krwi poza ustrojem pacjenta.