Co to jest lęk? Poznaj objawy, przyczyny i leczenie lęków

Co to są lęki?

Czym lęk różni się od strachu? Strach pojawia się najczęściej w obliczu realnego zagrożenia, podczas gdy lęk psychiczny ma miejsce nawet bez udziału bodźca zewnętrznego, natomiast lęk (łac. anxietas) to uczucie działające często na poziomie instynktów samozachowawczych w sytuacji ocenianej jako zagrożenie społeczne. Lęk ma mniejsze nasilenie od strachu. Często towarzyszą mu objawy fizyczne - kołatanie serca, pocenie się, drżenie czy ściskanie w żołądku. Czy zdarza ci się czuć niepokój? Czy temu uczuciu towarzyszy płacz i napięcie psychiczne? Nie jest to od razu objaw choroby, ale jeśli lęki utrudniają codzienne funkcjonowanie, wtedy trzeba je leczyć. Chorobliwe lęki pojawiają się aż u 15-20% wszystkich osób na jednym z etapów życia. Najczęściej cierpią na nie osoby w średnim wieku, pomiędzy 25 a 40 rokiem życia. Istnieją też lęki występujące zazwyczaj u dzieci (lęk separacyjny).

Jakie są lęki?

Wyróżnia się:

• lęk pierwotny - nie towarzyszą mu inne zaburzenia psychiczne (depresja) ani choroby somatyczne;

• lęk wtórny - pojawia się w przebiegu innych chorób, np. procesu zapalnego w układzie nerwowym i mózgu. Są to tzw. lęki somatyczne.
  Lęki i zaburzenia lękowe klasyfikuje się natomiast w następujące grupy:

Zaburzenia lękowe w postaci fobii

Najczęstsze to agorafobia i fobia społeczna. Agorafobia to lęk przed przebywaniem na otwartej przestrzeni, gdy ucieczka jest utrudniona lub gdy nie można uzyskać pomocy. Fobia społeczna natomiast to nasilone uczucie lęku pojawiające się np. przy wystąpieniach publicznych. Często prowadzi to do unikania sytuacji wywołujących lęk i strachu na samą myśl o możliwości znalezienia się w tego typu warunkach. Fobia może występować jako lęk paniczny przed niektórymi zdarzeniami i przedmiotami (np. zwierzętami, burzą), czasami objawia się w postaci lęku przed dotknięciem papieru czy przed pięknymi kobietami.

Lęk paniczny

To nawracające epizody ostrego, napadowego lęku. Towarzyszą mu nasilone objawy fizyczne: odczucie umierania lub popadania w szaleństwo oraz wzrost napięcia psychicznego tuż przed napadem.

Zaburzenia lękowe uogólnione (GAD, ang. generalized anxiety disorder).

Zaburzenia lękowe uogólnione to najczęstszy rodzaj pierwotnych zaburzeń lękowych. Dotyczy 5-8% całej populacji. Charakterystyczny jest lęk wolnopłynący, niezwiązany z określonymi sytuacjami, utrzymujący się przez ponad 6 miesięcy. Może być opisywany jako obawa przed nieporadzeniem sobie w określonych sytuacjach, przed zachorowaniem lub wypadkiem. Towarzyszy mu uczucie bycia „na krawędzi”, niemożność wypoczynku i bezsenność.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw)

To uporczywe, nawracające myśli i zachowania. Aby zdiagnozować nerwicę natręctw, objawy powinny trwać przynajmniej 2 tygodnie i w sposób znaczący zakłócać codzienne funkcjonowanie. Towarzyszy im poczucie zwiększenia napięcia psychicznego i jego ustąpienie po wykonaniu danej czynności. Osoba cierpiąca na nerwicę natręctw postrzega swoje myśli i działania jako irracjonalne, ale własne. Często objawia się powtarzalnymi czynnościami mycia i sprzątania.

Zaburzenia adaptacyjne

Pojawiają się w okresie 1 miesiąca od narażenia na rozpoznawalny stresor. Mogą mieć formę krótkiej (do 1 miesiąca) lub przedłużonej (do 2 lat) reakcji depresyjnej.

Ostra reakcja na stres, zaburzenia stresowe pourazowe (PTSD)

Ostra reakcja na stres to przemijające zaburzenia o znacznym nasileniu. Rozwija się jako reakcja na wyjątkowy stres fizyczny lub psychiczny i najczęściej trwa kilka dni. PTSD wywołane jest przez bardzo silny stresor, np. kataklizm lub wojnę. W PTSD charakterystyczne jest natrętne powracanie myślami do traumatyzującego zdarzenia i towarzyszących mu emocji.

Zaburzenia dysocjacyjne i somatyzacyjne

Należy do nich amnezja, osobowość mnoga, fuga (ucieczka histeryczna) i stupor (stan osłupienia). W zaburzeniach somatyzacyjnych częste są objawy imitujące symptomy neurologiczne, najczęściej dotyczące ruchu lub czucia. Zaburzenia pojawiają się zazwyczaj po narażeniu na bodziec stresowy i nie znajdują potwierdzenia w wynikach badania lekarskiego.

Lęki u dzieci i nastolatków

Zaburzenia lękowe mogą dotykać nawet 20% dzieci i nastolatków. U dzieci charakterystyczne jest występowanie tzw. lęków rozwojowych, które są normalne na pewnym etapie rozwoju, ale w późniejszym wieku powinny zaniknąć. Do takich przypadłości należy lęk separacyjny u dzieci. Dziecko odczuwa go, gdy spodziewa się rozłąki z opiekunem, w trakcie okresu rozłąki lub nawet gdy tylko sobie tę rozłąkę wyobraża. Lęk separacyjny u dwulatka jest prawidłowy zjawiskiem, powinien jednak zaniknąć do 5 roku życia. Lęk separacyjny pojawia się też jako lęk w nocy. Wtedy dzieci często lubią spać z opiekunami. Przetrwałe lęki z dzieciństwa występujące u dzieci w wieku wczesnoszkolnym są już problemem. Lęk społeczny to również lęk rozwojowy. Jest charakterystyczny dla dwulatka. Może występować aż do 3 roku życia jako lęk jako przed obcymi i potem zanika przy prawidłowym rozwoju dziecka.Lęk społeczny u dzieci w wieku przedszkolnym objawia się obawami w obecności np. nauczycieli, kolegów z klasy, sprzedawcy. Dziecko boi się ośmieszenia, w czasie rozmowy nie podtrzymuje kontaktu wzrokowego, jednak w domu zachowuje się swobodnie. Rodzajem fobii społecznej jest mutyzm wybiórczy. Dziecko nie odzywa się do obcych osób, ale w dobrze znanym środowisku rozmawia normalnie. Napady paniki to lęki, które dotykają 0,5-5% dzieci i nastolatków. Znacznie częściej występują w okresie dojrzewania i częściej dotyczą dziewcząt.

Przyczyny lęku

Lęki mają złożoną przyczynę powstawania. Skąd biorą się i co je powoduje?

• Neuroprzekaźniki-powstanie lęku może być związane ze zmniejszonym wydzielaniem serotoniny i noradrenaliny (substancji chemicznych) w niektórych częściach mózgu,

• Uwarunkowania genetyczne- często lęki pojawiają się u wielu członków rodziny, lęk napadowy występuje aż u jednej trzeciej krewnych,

• Czynniki psychologiczne-częściej chorują osoby o cechach osobowości neurotycznej czy z pogranicza,

• Czynniki środowiskowe mogą wywoływać lub podtrzymywać uczucie lęku,

• Na poziomie anatomicznym w powstawaniu lęku biorą udział struktury układu limbicznego (jądro migdałowate i hipokamp), siatkowatego, hormonalnego oraz wzgórze, podwzgórze i kora czołowa.

Jak leczyć lęki ?

W leczeniu lęków ważne są:

• wzrost samoświadomości - jak samemu przezwyciężyć lęki? Jak oswoić lęki? W wielu przypadkach dużą rolę odgrywa wzrost samoświadomości, czytanie literatury na ten temat i analiza, w jakich sytuacjach pojawia się lęk. Pomocna może być edukacja rodziny i znajomych i udział w grupach wsparcia. Przyczyną lęków jest też stres. Jak radzić sobie ze stresem? Jedną z metod relaksacyjnych, które mogą być stosowane w łagodzeniu stresu i lęków, jest trening autogenny Schultza. Polega on na autosugestii i doświadczaniu uczucia ciepła i ciężkości;

• psychoterapia lęku - jak pokonać nerwicę? Jak leczyć fobię? Najbardziej skutecznym rodzajem psychoterapii lęku, a szczególnie fobii, jest psychoterapia kognitywno-behawioralna;

• farmakoterapia, czyli lek na lęki - jak zwalczyć lęk, gdy nic nie pomaga? W takiej sytuacji lekarz może przepisać farmaceutyki. Najczęściej są to leki antydepresyjne, takie jak inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny, czyli SSRI. Doraźnie mogą pomóc benzodiazepiny, nie powinno się ich jednak stosować przez dłuższy czas. Niosą bowiem ryzyko wystąpienia efektów ubocznych i uzależnienia. W leczeniu objawów fizycznych (np. kołatania serca) stosuje się beta-blokery.
  Lęki mogą zakłócić, a nawet uniemożliwić codzienne życie. Jeśli dojdzie do takiej sytuacji, należy jak najszybciej zgłosić się do specjalisty. W przeciwnym razie lęki mogą się utrwalić i prowadzić do pogorszenia jakości życia. Obecnie lęki można skutecznie leczyć i w znacznym stopniu poprawić samopoczucie osoby cierpiącej na zaburzenia lękowe.