Meningokoki – zagrożenia i profilaktyka

Czym są meningokoki?

Meningokok (Neisseria meningitidis) to dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Bakteria powszechnie występuje w środowisku. Jedynym rezerwuarem drobnoustrojów jest człowiek, a dokładnie obszar jamy nosogardłowej. Szacuje się, że bezobjawowi nosiciele bakterii to nawet 10% populacji. Wyróżnia się 13 różnych typów meningokoków, a do najbardziej niebezpiecznych i najczęściej wykrywanych należą szczepy: A, B, C, W135 i Y. Z racji łatwego przenoszenia się patogenu zakażenia meningokokami w bardzo krótkim czasie przybierają postać ognisk epidemii. 

Źródła zakażenia meningokokami

Meningokoki przenoszone są drogą kropelkową. Ogniskami zakażenia są duże skupiska ludzi i niewystarczająca higiena. Drobnoustroje bardzo rzadko przenoszą się przez kontakt bezpośredni, np. drogą pocałunków lub przez używanie tych samych sztućców. 

Inwazyjna choroba meningokokowa

Inwazyjna choroba meningokokowa (IChM) to ciężka postać zakażenia bakterią. Schorzenie ma bardzo ostry i szybki przebieg. Zakażenie najczęściej dotyka dzieci w wieku niemowlęcym i wczesnodziecięcym. Drugą często diagnozowaną grupą pacjentów są nastolatkowie. Rokowanie jest dobre, jednak pod warunkiem szybkiej reakcji na objawy, prawidłowej diagnostyki i wcześnie wdrożonego leczenia. Choroba rozpoczyna się łagodnie, dając mylne, grypopodobne objawy, jednak po kilku godzinach stan chorego poważnie się pogarsza.

Objawy kliniczne IChM:

• ogólne złe samopoczucie i osłabienie; 

• gorączka; 

• nudności i wymioty;

• ból brzucha; 

• biegunka; 

• kaszel i trudności w oddychaniu; 

• brak apetytu; 

• wysypka wybroczynowa, która we wczesnym stadium przypomina zmiany w przebiegu ospy;

• rozdrażnienie. 

Umiarkowane objawy IChM utrzymują się do 6 godzin i jest to czas, w którym chory powinien znaleźć się pod opieką lekarza. Niepodjęcie działań skutkuje nasileniem dolegliwości i zwiększa ryzyko poważnych powikłań, np. zaburzeń oddychania, wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego czy wstrząsu. Objawy, które wskazują na powikłania, to zmiana koloru skóry, bóle nóg, zaburzenia świadomości, drgawki czy rozszerzone źrenice słabo reagujące na światło. 

Charakterystyczna dla zakażenia jest zmiana koloru skóry i zakrzepy w naczyniach skóry, które przybierają postać zmian martwiczych. Bladość skóry jest również czasem obserwowana w przebiegu błonicy. Inwazyjna choroba meningokokowa jest niebezpieczna, gdyż bardzo często przebiega wraz z sepsą lub zapaleniem mózgu. 

Diagnostyka IChM polega na obserwacji pacjenta i badaniach laboratoryjnych krwi oraz płynu mózgowo-rdzeniowego. Leczenie opiera się na antybiotykoterapii i profilaktyce przeciwwstrząsowej. Bardzo ważne jest nawadnianie pacjenta. Leczeniu IChM podlegają również osoby, które w ciągu 7 dni od pojawienia się objawów u chorego miały z nim kontakt. Są to domownicy, współpracownicy, współtowarzysze z akademika. Osoby te kwalifikowane są jako potencjalnie zakażone i muszą przyjąć antybiotyk, najlepiej w ciągu 24 godzin, a najpóźniej do 2 tygodni od zdiagnozowania chorego. 

Szczepienie przeciwko meningokokom 

Szczepionka jest jedynym skutecznym środkiem hamującym rozprzestrzenianie się drobnoustrojów i zmniejszającym ryzyko zachorowania. W Polsce jej przyjęcie jest dobrowolne, a koszty leku pokrywa pacjent. Przyjęcie szczepienia przeciwko meningokokom powinny rozważyć szczególnie osoby będące w grupie ryzyka zachorowania na IChM. Czynniki sprzyjające zakażeniu to:

• zaburzenia lub trwałe niedobory odporności (np. w przebiegu różnych chorób);

• nowotwory złośliwe;

• brak śledziony;

• choroby reumatyczne; 

• przewlekłe choroby wątroby lub nerek;

• przewlekłe infekcje dróg oddechowych; 

• palenie tytoniu; 

• podróże do krajów o wysokiej zapadalności na choroby zakaźne

• wiek: poniżej 5 roku życia, przedział wiekowy 15–19 lat, seniorzy >65 lat.

Szczepionka może być podana również wcześniakom. Przyjęcie leku zalecane jest osobom przebywającym w bliskim otoczeniu chorego, w celu zapobiegania powstania nosicielstwa. W ich przypadku szczepionka powinna być podana w ciągu 24 godzin od potwierdzenia zachorowania współlokatora. Po przyjęciu leku może wystąpić niewielka gorączka.