Mocznik – co jego stężenie mówi o stanie zdrowia?

Czym jest mocznik?

Mocznik, czyli diamid kwasu węglowego, to produkt katabolizmu aminokwasów oraz innych związków azotowych, a więc szeregu reakcji metabolicznych, doprowadzających do rozpadu związków na mniejsze. W organizmie ludzkim mocznik powstaje w wątrobie w tzw. cyklu mocznikowym. Wówczas w hepatocytach, czyli w wyspecjalizowanych komórkach wątrobowych, do postaci nietoksycznego mocznika zostaje przekształcony amoniak (w 80–90%). Po przetransportowaniu przez krwiobieg do nerek mocznik jest wydalany z organizmu (nie w całości) wraz z moczem. Może też zostać usunięty w cyklu glutaminowym, zachodzącym w mięśniach oraz w mózgu.

Mocznik jest rozpuszczalny w wodzie, znajduje się w spermie, pocie, krwi i moczu. Jego obecność w dwóch ostatnich płynach ustrojowych sprawia, że można laboratoryjnie oznaczyć w nich jego stężenie. Uzyskanie wyniku powyżej lub poniżej wartości referencyjnych (normy) może sugerować poważne zaburzenia. W przypadku nieprawidłowego wyniku niezbędna jest pilna konsultacja w gabinecie lekarskim. 

Mocznik poza tym, że występuje naturalnie w organizmie, jest też składnikiem kosmetyków służących do pielęgnacji i nawilżania skóry. Po raz pierwszy związek ten otrzymał Friedrich Wöhler w XIX w. Obecnie bardzo często ten składnik spotyka się w preparatach kosmetycznych pod enigmatycznie brzmiącymi nazwami:

• Carbamide,

• Carbonyldiamine,

• Isourea,

• 75 Urea,

• Pseudourea,

• Ureaphil,

• Ureophil,

• Urevert.

Jaka jest funkcja mocznika w organizmie?

Mocznik to metabolit (związek wytworzony w procesie metabolizmu) powstający w wyniku cyklu przekształceń białka do aminokwasów, następnie ich rozpadu do postaci ketokwasów i amoniaku. Dopiero ten ostatni związek przekształcany jest w wątrobie do nietoksycznego mocznika. Choć sam mocznik jest po prostu wydalanym metabolitem białek, to jego stężenie w moczu i krwi dostarcza cennych informacji na temat kondycji organizmu. 

Warto zwrócić uwagę na funkcje mocznika w kosmetyce. Nie ma on niekorzystnego wpływu na skórę ani nie wywołuje reakcji alergicznych. Dlatego stanowi częsty dodatek do kosmetyków. Takie preparaty pozwalają uzupełnić spadający udział metabolitu w NMF (naturalnym czynniku nawilżającym skóry). Naturalnie mocznik stanowi około 7% masy NMF. Niestety wraz z wiekiem ten udział spada, dlatego tak korzystne jest stosowanie kosmetyków zawierających mocznik w stężeniu 3–10%. Dzięki temu ograniczona zostaje przeznaskórkowa utrata wody (TEWL). Natomiast kosmetyki z mocznikiem 10–30% redukują szorstkość skóry i przebarwienia. Co jest również pożądanym efektem kosmetycznym, zwłaszcza podczas pielęgnacji suchej i pękającej skóry pięt.

Jakie są objawy nadmiaru mocznika we krwi?

Sygnałami tego, że w Twoim organizmie mocznik występuje w ponadnormatywnym stężeniu, mogą być:

• obrzęki nóg (zwłaszcza na wysokości kostek),

• skurcze,

• bóle i zawroty głowy,

• mniejsza niż dotąd ilość wydalanego moczu,

• świąd i mrowienie skóry,

• wysokie ciśnienie tętnicze,

• nudności (nierzadko kończące się wymiotami),

• utrzymujące się senność i zmęczenie,

• uczucie dezorientacji i utraty świadomości,

• zaburzenia krzepliwości krwi.

Jak przebiega badanie poziomu mocznika?

Badanie stężenia mocznika we krwi lekarz może Ci zlecić, jeśli podejrzewa zaburzenie pracy nerek. Nic w tym dziwnego, biorąc pod uwagę, że to głównie nerki odpowiadają za wydalanie tego metabolitu z organizmu.

Analiza laboratoryjna wykonywana jest na podstawie próbki pobranej krwi. Pamiętaj przy tym, aby poddać się diagnostyce na czczo. Kolację zjedz więc 9–12 godzin przed wizytą w laboratorium lub punkcie pobrań. Ponadto przez co najmniej 2 doby nie pij alkoholu (nawet w niewielkich porcjach). W dniu badania możesz wyłącznie napić się niewielkiej ilości wody (1 szklankę), aby rozrzedzić nieco krew i ułatwić jej pobieranie.

Najczęściej przyjmowany zakres referencyjny dla mocznika we krwi wynosi: 2,0–6,7 mmol/l (15–40 mg/dl).[1] Normy te mogą zmieniać się w zależności od laboratorium, które wykonywało analizę. Właśnie dlatego tak ważne jest wyłącznie odnoszenie swoich wyników do wartości referencyjnych, a nie do norm ogólnych.

O czym świadczy podwyższony mocznik?

Podwyższone stężenie mocznika we krwi nazywane jest mocznicą. Może się ona rozwinąć w wyniku odwodnienia, niewydolnej pracy nerek, nadczynności tarczycy, stosowania diety wysokobiałkowej, nadużywania sacharyny czy na skutek krwotoków do przewodu pokarmowego. Wysoki poziom mocznika w surowicy ma miejsce też przy oparzeniach dużych partii ciała, po urazach, a także w chorobach nowotworowych oraz w czasie chemioterapii. Podczas konsultowania z lekarzem uzyskanych wyników poinformuj go o wszystkich przyjmowanych lekach. Wiele z nich może przyczyniać się do zawyżania stężenia mocznika we krwi. Taki efekt wywołują m.in. sterydy.

O czym świadczy niski mocznik?

Nie tylko wysoki poziom mocznika we krwi wymaga konsultacji z lekarzem. Również wartość poniżej zakresu referencyjnego może mieć związek z poważnymi zaburzeniami w organizmie. Poziom mocznika poniżej normy może wynikać z poliurii, czyli częstomoczu, lub być efektem przewodnienia. Jeśli pijesz zbyt dużo wody (w stosunku do zapotrzebowana organizmu), wówczas poziom mocznika będzie poniżej zakresu referencyjnego. Podobne nieprawidłowości w wynikach analizy próbki krwi wystąpią u Ciebie, jeśli się głodzisz albo stosujesz dietę ubogobiałkową. Najpoważniejszą przyczyną niskiego poziomu mocznika mogą być natomiast choroby wątroby.

Jak podwyższyć lub obniżyć mocznik we krwi?

Ustabilizowanie poziomu mocznika we krwi wymaga terapii schorzenia podstawowego (jeśli ono jest przyczyną). W przypadku gdy to błędne nawyki żywieniowe doprowadziły do nadmiernego wzrostu lub spadku metabolitu – konieczne jest wprowadzenie modyfikacji diety.

Aby podwyższyć poziom mocznika, włącz do diety większą ilość białka i pij tyle wody, ile potrzebuje Twój organizm, a nie tyle, ile zdołasz jej wypić Przyjmuje się, że optymalne nawodnienie w umiarkowanych warunkach pogodowych zapewnia 0,02 l płynów na 1 kg masy ciała.

Jeśli Twoim problemem jest wysoki poziom mocznika, zmodyfikuj swój jadłospis, aby miał charakter węglowodanowy, nie białkowy. W takim sposobie odżywiania spożycie białka nie powinno przekraczać 20–50 g. Jeśli zmagasz się z chorobami nerek – koniecznie skonsultuj dietę z dietetykiem. Możesz też stosować napary z łopianu oraz zacząć pić więcej wody.