Ataksja – co to znaczy? Przyczyny i sposoby leczenia

Ataksja – co to jest?

Ataksja to inaczej niezborność ruchów. Termin ten wywodzi się z języka starogreckiego (ἀταξία, ataxiā) i oznacza „bez porządku”. Stosuje się go do określenia zespołu objawów z zakresu zaburzeń koordynacji ruchowej ciała i problemów z utrzymaniem równowagi. 

Ataksja polega na nieprawidłowym współdziałaniu mięśni agonistów i antagonistów, a dokładnie ich synchronii oraz napięcia. Mięsień agonista wykonuje określony ruch, natomiast jego antagonista odpowiedzialny jest za ruch przeciwstawny i pozwala na precyzyjną kontrolę ruchu. 

Specjaliści podają, że ataksja może być konsekwencją uszkodzenia:

• płatów czołowych,

• móżdżku – głównego narządu koordynacji ruchowej,

• sznurów tylnych rdzenia kręgowego (odpowiedzialne są za przenoszenie wrażenia czucia głębokiego i wibracji),

• połączeń móżdżku z rdzeniem, ośrodkami podkorowymi i korowymi mózgowia.

Eksperci podzielili ataksje na dwie główne grupy – ataksję móżdżkową, która jest wynikiem defektu struktur móżdżku i wyżej wymienionych połączeń – oraz ataksję czuciową (tzw. ataksja sensoryczna), która jest spowodowana uszkodzeniem nerwów obwodowych i dróg przewodzących czucie.

Ataksja – objawy chorobowe

Ataksja objawia się w następujący sposób:

• zawroty głowy,

• dysfagia – problemy z połykaniem, 

• trudności z utrzymaniem równowagi podczas stania,

• zaburzenia wykonywania szybkich ruchów naprzemiennych (adiadochokineza),

• problemy z mową – staje się zamazana, niewyraźna, 

• trudności z chodzeniem, w tym: upadki z powodu niestabilności, chodzenie na szerokiej podstawie, brak możliwości chodzenia po prostej linii, zarzucanie lub upadanie na jedną stronę, 

• problemy ze wzrokiem – zamazane, niewyraźne, podwójne widzenie, oczopląs, trudność w skupieniu wzroku na jednym punkcie,

• obniżone napięcie mięśniowe, 

• niezdarne, nieskoordynowane ruchy rękami, 

• drżenie rąk, nóg, głowy, a w ciężkich przypadkach nawet całego ciała, najczęściej jednak dotyczy rąk i nasila się w czasie sięgania po przedmiot.

Życie z ataksją jest trudne i wiąże się z wieloma ograniczeniami, obniżoną jakością życia i koniecznością korzystania z pomocy osób trzecich w ciężkich przypadkach.

Przyczyny powstania ataksji

Specjaliści zwracają uwagę na występowanie wielu możliwych przyczyn ataksji. Mogą mieć one charakter wrodzony – dziedziczne lub genetyczne podłoże ataksji – lub wtórny – rozwija się w przebiegu niektórych chorób. Wśród wrodzonych ataksji specjaliści wymieniają m.in.: ataksję rdzeniowo-móżdżkową, ataksję Friedreicha czy zespół Retta. 

Z kolei do chorób, którym może towarzyszyć ataksja, należą m.in.:

• uszkodzenia mózgu spowodowane guzami, udarem, urazem;

• infekcje wirusowe (np. różyczka, ptasia grypa);

• choroby neurodegeneracyjne, przebiegające z utratą komórek nerwowych (tzw. neuronów), w tym m.in. zanik wieloukładowy;

• niedobory witamin B1, B12, E;

• choroby metaboliczne, w tym m.in.: hipoglikemia (obniżone stężenie glukozy we krwi), schorzenia tarczycy, choroba Wilsona (uwarunkowane genetycznie zaburzenie metabolizmu miedzi);

• choroby zwyrodnieniowe, w tym m.in.: choroba Creutzfeldta-Jakoba, zwyrodnienie wieloukładowe, zespół Gerstmanna-Strausslera-Scheinkera;

• zanik jądra zębatego, jądra czerwiennego, gałki bladej i jądra niskowzgórzowego, który przypomina ataksje rdzeniowo-móżdżkowe;

• choroby naczyniowe mózgu, w tym m.in.: zapalenie naczyń mózgowych;

• choroby autoimmunologiczne, w tym m.in.: stwardnienie rozsiane, celiakia (tzw. choroba trzewna, przewlekła, wielonarządowa choroba o podłożu autoimmunologicznym, w której u osób predysponowanych genetycznie rozwija się nadwrażliwość na gluten), odpowiedź immunologiczna skierowana przeciwko nowotworowi;

• ekspozycja na substancje chemiczne, w tym m.in.: karbamazepinę, fenytoinę, barbiturany, amiodaron, niektóre antybiotyki, lit, leki sedatywne (uspokajające), alkohol.

Ataksja – leczenie i badania

Z podejrzeniem ataksji zgłoś się na konsultację do neurologa. To specjalista z zakresu chorób układu nerwowego. Jeżeli objawy ataksji pojawiły się nagle, niezbędne jest wezwanie pogotowia ratunkowego lub natychmiastowe udanie się na SOR. Rozpoznanie przyczyn ataksji wymaga przeprowadzenia wielu badań. Poza najbardziej podstawowymi, jak badanie podmiotowe – wywiad, badanie przedmiotowe, w tym badanie neurologiczne – lekarz zleci m.in.: 

• badanie mózgu (badanie przewodnictwa w nerwach i elektromiografia);

• badania laboratoryjne (badania krwi, moczu, płynu mózgowo-rdzeniowego);

• badanie neuropsychologiczne;

• badania obrazowe (tomografia komputerowa mózgu – TK, lub rezonans magnetyczny mózgu – MRI lub rdzenia kręgowego);

• inne w razie potrzeby. 

W przypadku obciążonego wywiadu rodzinnego w kierunku ataksji zlecić może badania genetyczne w kierunku dziedzicznych ataksji. Na podstawie uzyskanych wyników określi podłoże powstania zaburzenia – czy jest spowodowane uszkodzeniem mózgu, nerwów czy rdzenia kręgowego. Specjaliści informują, że ataksja jest zazwyczaj wynikiem uszkodzenia móżdżku. 

W zależności od przyczyny niezborności ruchowej lekarz ustala plan leczenia. Przykładowo, jeśli do powstania ataksji doszło w wyniku stosowania leków czy narażenia na substancje toksynę, konieczne będzie ich odstawienie lub unikanie ekspozycji. Z kolei w przypadku ataksji spowodowanej niedoborami witaminowymi eksperci zalecają wyrównanie brakujących substancji pokarmowych poprzez suplementację i wzbogacenie diety o produkty bogate w dane witaminy. Gdy ataksja towarzyszy chorobom nowotworowym, autoimmunologicznym czy metabolicznym, podstawą jest leczenie ww. schorzeń.