Odporność zbiorowa – co to jest? Czynniki wpływające na odporność populacyjną

Odporność zbiorowa – co to jest?

Odporność zbiorowa to forma pośredniej ochrony przed chorobami zakaźnymi, która występuje, gdy znaczna część danej zbiorowości stała się odporna na infekcję. Polega ona na tym, że w populacji jest tak duży procent osób odpornych, że nosiciel pojawiający się spoza tej populacji zetknie się najprawdopodobniej z osobami odpornymi. W ten sposób zapewnia się ochronę osobom niechronionym, do których należą ludzie niezaszczepieni i nieuzyskujący odpowiedniego efektu po przyjęciu szczepionki. Odporność zbiorowa dotyczy wyłącznie schorzeń, które przenoszą się z człowieka na człowieka, a nie za pośrednictwem zwierząt. Oznacza to, że nie ma możliwości wytworzenia odporności zbiorowej m.in. na boreliozę, wściekliznę, kleszczowe zapalenie mózgu.

Jak inaczej nazywa się odporność zbiorową?

Pojęcie odporności zbiorowej po raz pierwszy zostało użyte w piśmiennictwie w 1923 roku przez Topleya i Wilsona w odniesieniu do monitorowanej hodowli myszy laboratoryjnych, poddanych eksperymentowi medycznemu. Z czasem zaczęto go używać do opisania ochrony przed zakażeniem jednostek nieszczepionych dzięki przebywaniu wśród osób szczepionych. Obecnie jest powszechnie stosowane i doczekało się wielu synonimów. Alternatywnie odporność zbiorową nazywa się:

• „odpornością zbiorowiskową”, 

• „odpornością populacyjną”, 

• „odpornością środowiskową”, 

• „odpornością grupową”, 

• „odpornością stadną”. 

Dlaczego odporność zbiorowa jest ważna?

Dzięki odporności zbiorowej szczepienie chroni nie tylko osobę zaszczepioną, ale dodatkowo osoby najsłabsze, które nie mogą poddać się szczepieniu z uwagi na przeciwwskazania (np. na rynku nie ma odpowiednich dla nich preparatów, są uczulone na składniki szczepionki czy są za małe na podanie szczepionki, chorują przewlekle). Im więcej osób zostanie zaszczepionych, tym większa będzie odporność zbiorowa. W konsekwencji ogół populacji jest lepiej chroniony przed niebezpiecznymi dla zdrowia patogenami. Wzrost odsetka osób odpornych w społeczności obniża prawdopodobieństwo, że osoby nieodporne wejdą w kontakt z nosicielem chorobotwórczych drobnoustrojów.

W środowisku, w którym znajduje się wiele osób odpornych, łańcuchy zakażeń mają większe szanse na przerwanie. Dzięki czemu możliwe staje się efektywniejsze opóźnienie, a nawet zatrzymanie rozprzestrzeniania się choroby zakaźnej. A czym tak właściwie jest łańcuch zakażeń? To ogniwa konieczne do wystąpienia zakażenia, do których należą następujące elementy:

• źródło zakażenia/rezerwuar drobnoustrojów,

• drogi i czynniki przenoszenia się patogenów,

• podatny na zakażenie organizm.

Wykluczenie choć jednego z ogniw, które zostały wymienione jako dwa ostatnie, decyduje o przerwaniu lub niewystąpieniu łańcucha zakażeń. Dzięki wdrożeniu strategii odporności grupowej udało się praktycznie wyeliminować wiele groźnych chorób, np. odrę, polio, zespół różyczki wrodzonej.

Co wpływa na odporność zbiorową?

Poza wspomnianymi już szczepieniami odporność zbiorowa determinowana jest przez szereg innych czynników. Aby ją uzyskać, społeczeństwo powinno m.in.:

• edukować się zdrowotnie,

• korzystać z badań profilaktycznych,

• zapewniać wsparcie społeczne,

• mieć zagwarantowany odpowiedni poziom opieki zdrowotnej,

• prowadzić zdrowy styl życia – stosować odpowiednio zbilansowaną dietę, wysypiać się, unikać ekspozycji na czynniki stresowe, uprawiać aktywność fizyczną.
  

• Dowiedz się, jakie są ćwiczenia na odporność.

Można się spotkać z poglądem, że odporność zbiorowa powstaje przy pozwoleniu na swobodne rozprzestrzenianie się choroby w społeczeństwie, o ile większość osób przejdzie zakażenie bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Problematyczna jest tu kwestia zaniku przeciwciał u osób, które przeszły infekcję, i związane z tym ryzyko ponownego zachorowania. W związku z tym podejście to rzadko kiedy ma zastosowanie i spotyka się z krytyką części specjalistów. Poddanie się szczepieniom jest lepszym sposobem na uzyskanie trwalszej odporności zbiorowej

• Sprawdź swoją wiedzę na temat odporności w quizie specjalnie przygotowanym przez naszych specjalistów.

Odporność zbiorowa na przykładzie COVID-19

Doskonałym przykładem odporności zbiorowej jest odporność podczas epidemii wirusa SARS-CoV-2, który przenosi się z człowieka na człowieka. Patogen ten szerzy się niezwykle łatwo, a jego niewątpliwym minusem jest bardzo duża zmienność. Stąd też specjaliści przez cały czas trwania epidemii COVID-19 przedstawiali inne wartości progu odporności zbiorowej. Na początku epidemii zakładano, że do powstania odporności zbiorowej odporność musi uzyskać około 60–65% społeczeństwa. W przypadku Polski oznaczało to, że szczepionkę powinno przyjąć blisko 7–8 mln obywateli. Jednak z racji tego, że kolejne warianty koronawirusa były jeszcze bardziej zakaźne, próg zaszczepienia wzrósł z czasem do 70–80% populacji, a najwyższą wartość osiągnął w przypadku dominującego obecnie wariantu delta. Naukowcy sugerują, że odsetek populacji odpornej powinien wynosić około 90%. 

Odpowiedni próg odporności zbiorowej, czyli odsetek osób uodpornionych w populacji, po którego osiągnięciu liczba nowych zakażonych zaczyna się zmniejszać, ma różną wartość w zależności od choroby. Próg odporności zbiorczej w innych chorobach zakaźnych przedstawia się następująco:

• dla odry – 95%, 

• dla krztuśca – 92–94%, 

• dla błonicy i różyczki – 83–86%, 

• dla świnki – 75–86%.

Oznacza to, że tyle osób w populacji musi wykazywać odporność na daną chorobę, aby nie doszło do rozwoju epidemii.