Żarłoczność psychiczna – czym jest, na czym polega i jak ją leczyć?

Czym jest żarłoczność psychiczna?

Być może termin „żarłoczność psychiczna” wydaje Ci się enigmatyczny, jednak z pewnością kojarzysz to zaburzenie pod inną nazwą: bulimia (bulimia nervosa). Jego najbardziej charakterystycznym objawem są napady objadania się (jednorazowe spożywanie bardzo dużych ilości jedzenia), połączone z poczuciem całkowitej utraty kontroli. Po tego typu epizodach na ogół dochodzi do tzw. zachowań kompensacyjnych, mających na celu przeciwdziałanie przyrostowi wagi, czyli prowokowania wymiotów, przyjmowania środków przeczyszczających lub głodowania.

Bulimia jest ściśle związana z obrazem siebie oraz rolą, jaką w samoocenie odgrywają masa i kształt ciała. Osoby cierpiące na żarłoczność psychiczną (podobnie jak chore na anoreksję) pragną być jak najszczuplejsze. Zaburzenie to dotyka przede wszystkim kobiety. W zależności od branych pod uwagę badań na bulimię choruje między 0,3% a 9,4% kobiet oraz 0,1–1,4% mężczyzn. Stosunkowo często zdarza się, że bulimia jest niejako „dalszym ciągiem” anoreksji, czyli jadłowstrętu psychicznego. Oba te schorzenia powiązane są bowiem z niską samooceną, pragnieniem kontroli masy ciała, obsesją na punkcie odżywiania oraz zaburzonym odczytywaniem sygnałów głodu i sytości.

Żarłoczność psychiczna – rozpoznaj jej objawy!

Zgodnie z klasyfikacją zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10, aby zdiagnozować żarłoczność psychiczną, należy stwierdzić jednoczesne występowanie wszystkich wymienionych symptomów:

• nieustanne zaabsorbowanie jedzeniem oraz niepowstrzymane pragnienie jedzenia;

• epizody objadania się, podczas których pacjent spożywa ogromne ilości jedzenia;

• zachowania mające na celu przeciwdziałanie przybieraniu na wadze, np. wywoływanie wymiotów, okresowe głodówki, nadużywanie środków przeczyszczających, przyjmowanie leków tłumiących łaknienie, moczopędnych lub regulujących pracę tarczycy (a w przypadku chorych na cukrzycę – zaniechanie przyjmowania insuliny). Wbrew stereotypom stosunkowo często zdarza się żarłoczność psychiczna bez wymiotów, w której przebiegu pojawiają się takie działania kompensacyjne, jak np.: poszczenie po napadach objadania się, intensywne ćwiczenia fizyczne lub używanie leków, ziół czy herbat mających zapobiegać wzrostowi masy ciała;

• chorobliwy lęk przed otyłością i przybieraniem na wadze. Zdarza się, że w historii choroby pojawiają się także epizody anoreksji.

Stawiając diagnozę bulimii, należy odróżnić ją od chorób mogących dawać podobne objawy, m.in. schorzeń górnego odcinka układu pokarmowego, skutkujących nawracającymi wymiotami, zaburzeń osobowości czy depresji. Czasami można spotkać się również z tzw. atypową żarłocznością psychiczną, w której nie występuje żaden charakterystyczny symptom bulimii.

Przyczyny żarłoczności psychicznej

Podobnie jak inne zaburzenia odżywiania (takie jak anoreksja, czyli jadłowstręt psychiczny, kompulsywne objadanie się czy łaknienie spaczone), bulimia ma złożone mechanizmy powstawania i nie zawsze da się wskazać konkretne czynniki, które doprowadziły do problemów. Wśród przyczyn żarłoczności psychicznej zwykle wymienia się jednak:

• problemy z samoakceptacją,

• uzależnianie poczucia własnej wartości od masy ciała i silną internalizację obowiązujących norm dotyczących kanonów atrakcyjności (często związaną np. z obsesją na punkcie wagi, obserwowaną w domu rodzinnym),

• presję społeczną, ukierunkowaną na szczupłą sylwetkę,

• zaburzenia mechanizmów samoregulacji i samokontroli,

• uszkodzenie ośrodka sytości w mózgu,

• nieprawidłowy poziom neuroprzekaźników (głównie serotoniny) w ośrodkowym układzie nerwowym,

• konflikty rodzinne,

• zaniedbanie emocjonalne w dzieciństwie,

• brak akceptacji w grupie rówieśniczej,

• wydarzenia powodujące duży stres (np. żałobę, wypadek, operację, ciężki poród),

• traumatyczne doświadczenia związane z przemocą fizyczną, emocjonalną lub seksualną,

• czynniki genetyczne (uważa się, że występowanie zaburzeń odżywiania w najbliższej rodzinie zwiększa ryzyko zapadnięcia na bulimię).

Coraz więcej badaczy i terapeutów wskazuje na silną korelację pomiędzy bulimią a wcześniejszym stosowaniem diet odchudzających. Choć dla wielu osób taka informacja może być zaskakująca i sprzeczna z intuicją, to istnieje bardzo mała szansa, by napadów objadania się doświadczyła osoba, która nigdy nie próbowała ograniczać sobie pokarmu.

Czy bulimia jest groźna?

Bulimia zwykle uznawana jest za mniej niebezpieczne zaburzenie odżywiania od anoreksji, która nieleczona może prowadzić do śmierci z niedożywienia. Nie oznacza to jednak, że epizody żarłoczności psychicznej nie mają wpływu na funkcjonowanie organizmu i szeroko pojęte zdrowie. Napady objadania się nierzadko skutkują wzdęciami, bólem brzucha, skurczami żołądka, uogólnionymi problemami z trawieniem, a w skrajnych przypadkach mogą prowadzić nawet do rozciągnięcia ścian żołądka i ich rozdarcia. Prowokowanie wymiotów często bywa przyczyną nieprzyjemnego zapachu z ust, niszczenia szkliwa i psucia się zębów (spowodowanego działaniem kwasu żołądkowego), opuchnięcia ślinianek, uszkodzeń tylnej części gardła (co może prowadzić do zakażeń, bólu gardła i wrzodów), odwodnienia, zatrzymywania się wody w organizmie oraz niedoborów pokarmowych (z kolei np. niedobór potasu wiąże się z nieregularną pracą serca). Inne problemy mogące się pojawić w przebiegu bulimii to m.in.: zachwianie gospodarki hormonalnej, nieregularność lub brak menstruacji, kontuzje spowodowane przetrenowaniem, zmiany w płodności, a także osteoporoza.

Żarłoczność psychiczna – leczenie

Bulimia to złożony problem, który wymaga kompleksowych oddziaływań terapeutycznych. Aby zmienić zaburzone zachowania, należy zająć się ich przyczyną, czyli wzorcem nieprawidłowego myślenia o swoim ciele. W tym celu zwykle stosuje się terapię poznawczo-behawioralną. W przypadku młodszych pacjentów można dołączyć także terapię rodzinną, podczas której zostaną przepracowane dysfunkcyjne wzorce funkcjonowania całego systemu rodzinnego. Oprócz tego w niektórych sytuacjach konieczne jest wdrożenie leczenia farmakologicznego.

Aby zastąpić nieprawidłowe wzorce zachowań związanych z odżywianiem i przerwać błędne koło objadania się i odchudzania, można wykorzystać zasady tzw. jedzenia intuicyjnego. W dużym uproszczeniu polegają one na przywróceniu zaufania do sygnałów własnego ciała i nauce rozpoznawania głodu i sytości.