Czym są testy molekularne i kiedy się je wykonuje?

Na czym polegają testy molekularne?

Materiałem do testów molekularnych jest ślina, próbki krwi, wymaz z jamy ustnej, wymaz z szyjki macicy lub wycinki tkanki pobrane w trakcie zabiegu od pacjenta. Z takiego materiału biologicznego izolowane są kwasy nukleinowe. Większość technik molekularnych bazuje na łańcuchowej reakcji polimerazy, dzięki której możliwe jest szybkie syntezowanie kopii DNA. W uzyskanym metodami biologii molekularnej materiale genetycznym poszukuje się określonych sekwencji nukleotydowych charakterystycznych dla drobnoustroju wywołującego infekcję lub określonych mutacji w materiale genetycznym, których obecność świadczy o chorobie genetycznej. W przypadku badań pokrewieństwa i ojcostwa analizuje się próbki dwóch lub większej liczby osób, a następnie porównuje się je ze sobą celem określenia podobieństwa między nimi.

Testy alergiczne wykonywane z krwi to też badania molekularne. Oznaczenia takie nie są jednak oparte o analizę DNA. Bazują bowiem na oznaczaniu specyficznych przeciwciał produkowanych w odpowiedzi na wywołujący reakcję uczuleniową alergen. Testy molekularne ALEX pozwalają na wskazanie pacjentowi możliwych alergii krzyżowych.

Jak przygotować się do wykonania testu molekularnego?

Do wykonania testów molekularnych nie jest wymagane żadne szczególne przygotowanie. Jeśli materiałem do oznaczenia jest krew, pacjent nie musi być nawet na czczo tak jak w przypadku większości oznaczeń biochemicznych. W przypadku pobrania materiału z jamy ustnej czy tylnej ściany gardła nie zaleca się mycia i płukania jamy ustnej przed badaniem.

Jakie jest zastosowanie testów molekularnych?

Testy molekularne mają zastosowanie w:

• diagnostyce chorób wirusowych, bakteryjnych, pasożytniczych i grzybiczych,

• diagnostyce i monitorowaniu postępów leczenia chorób nowotworowych,

• doborze celowanego leczenia,

• diagnostyce chorób genetycznych,

• badaniu nosicielstwa chorób o podłożu genetycznym,

• ustalaniu ojcostwa i pokrewieństwa,

• badaniach mikrobiomu,

• diagnostyce alergii,

• profilaktyce jako badanie zwiększonego prawdopodobieństwa zachorowania na niektóre choroby,

• doborze określonej diety.

Jakie są zalety testów molekularnych?

Badania molekularne są bardzo czułe. Pozwalają na wykrycie obecności czynnika chorobotwórczego jeszcze przed pojawieniem się uciążliwych objawów, czyli na bardzo wczesnym etapie infekcji. Dodatkowo testy molekularne cechuje duża wiarygodność uzyskanych wyników w porównaniu do badań serologicznych. W tych drugich występuje “okienko serologiczne”, czyli czas, w którym organizm został zakażony wirusem, a nie doszło jeszcze do wytworzenia przeciwciał skierowanych przeciwko czynnikowi chorobotwórczemu we krwi. Testy molekularne jako jedyne pozwalają na odróżnienie typów wirusów, co jest kluczowe np w przypadku nosicielstwa wirusa HPV. Tylko onkogenne typy wirusa bowiem wymagają zastosowania leczenia.

Jakie są rodzaje testów molekularnych?

Testy molekularne to bardzo duża grupa oznaczeń. Wśród nich wymienić można:

Molekularne testy diagnostyczne

To grupa analiz opartych o DNA. Ich celem jest potwierdzenie lub wykluczenie mutacji odpowiadającej za rozwój określonej choroby, takiej jak mukowiscydoza, fenyloketonuria czy SMA. Wykrycie określonej mutacji pozwala na postawienie odpowiedniego rozpoznania i zastosowanie odpowiedniego leczenia. Testy molekularne mogą być też przydatne w rozpoznaniu nowotworów.

Profilaktyczne testy molekularne

Takie testy pozwalają na wykrycie mutacji genetycznych zwiększających ryzyko zachorowania na określone schorzenia. Mają one bardzo duże znaczenie dla najbliższych krewnych osoby chorującej na nowotwór taki jak rak piersi, jajnika, jelita grubego czy płuc. Mogą oni bowiem odziedziczyć niekorzystny czynnik, który będzie zwiększał ryzyko zachorowania. Nie oznacza to że takie osoby będą chore. Dzięki posiadaniu takiej wiedzy mają szansę wdrożyć profilaktykę, by zminimalizować takie ryzyko.

Testy molekularne w kierunku nosicielstwa

Są to badania pozwalające na wykrycie nosicielstwa groźnych chorób przekazywanych w sposób autosomalny recesywny. Aby taka choroba ujawniła się u dziecka, konieczne jest odziedziczenie przez niego dwóch kopii uszkodzonego genu. Takie testy bardzo często wykonywane są przez pary, u których urodziło się dziecko cierpiące z powodu takiej choroby.

Testy molekularne w diagnostyce infekcji

Diagnostyka infekcji z wykorzystaniem testów molekularnych to nic innego jak wykrywanie materiału genetycznego drobnoustroju wywołującego objawy chorobowe. Dzięki takim testom możliwe jest wykrycie wirusów takich jak HIV, HBV czy HCV, bakterii wywołujących kiłę czy boreliozę, pasożytów takich jak owsiki, lamblie czy tasiemce oraz grzybów. Testy molekularne charakteryzują się bardzo wysoką czułością. Wykrywają schorzenia na bardzo wczesnym etapie. Dodatkowo testy molekularne są dużo szybsze w porównaniu z powszechnie stosowanymi dotychczas metodami mikrobiologicznymi. Lekarz ma więc dużo większe możliwości wdrożenia celowanego leczenia u pacjenta.

Badanie ojcostwa i pokrewieństwa

To bardzo popularne zastosowanie testów genetycznych. Ze względu na swoją czułość i wiarygodność pozwalają one na wykluczenie ojcostwa w 100% lub potwierdzenie w 99,999%. Materiałem do tego typu badań jest wymaz z jamy ustnej lub niewielka ilość materiału genetycznego pozostawionego na przedmiotach codziennego użytku, takich jak np. szczoteczka do zębów.