Niedobór białka – jak go rozpoznać i jakie ma konsekwencje?

Białko – czym jest i do czego go potrzebujesz?

Białko należy do podstawowych makroskładników w diecie człowieka i pełni funkcję budulcową. W kontekście jego wykorzystywania mówimy o obrocie białka w organizmie, który wiąże się z procesami rozpadu oraz syntezy. Metabolizm białka jest ściśle powiązany z zapotrzebowaniem na energię. Gdy podaż węglowodanów oraz tłuszczów jest zbyt mała, dochodzi do wykorzystywania białka jako źródła energii, a to upośledza gospodarkę białkową. Zadaniem białek jest m.in. uzupełnianie strat azotu białkowego, które wynikają z funkcjonowania organizmu. Wielkość zapotrzebowania na białko jest ustalana na podstawie bilansu azotu, czyli różnicy między jego spożyciem a stratami. U osób zdrowych, które dostarczają organizmowi odpowiednio dużo białka oraz energii, bilans ten jest równy zeru. Konkretne stany chorobowe i fizjologiczne czy duża aktywność fizyczna może modyfikować zapotrzebowanie na proteiny. Wówczas szczególnie należy zadbać o ilość białka w diecie. W normach żywienia dla kobiet i mężczyzn w wieku powyżej 18. roku życia ilość białka na poziomie RDA (zalecane spożycie) wynosi 0,9 g/kg masy ciała, a na poziomie EAR (średniego zapotrzebowania dla grupy) 0,73 g/kg masy ciała. Przy tym należy zaznaczyć, że jest to ilość dla osób zdrowych, nieuwzględniająca stanów, w których obrót białka się zwiększa i potrzeba go dostarczyć więcej.

Co powoduje niedobór białka w organizmie i jakie są konsekwencje?

Niedobór białka wiąże się z objawami i skutkami zarówno stosunkowo łagodnymi, jak i tymi ekstremalnymi. Są dwa typy niedożywienia białkowo-energetycznego: marasmus oraz kwashiorkor. Marasmus wiąże się ze spadkiem masy ciała, zmniejszeniem tkanki tłuszczowej i mięśniowej, niedokrwistością. Skutkiem niedoboru białka i energii w organizmie jest także spadek odporności, upośledzenie trawienia i wchłaniania. W przypadku kwashiorkoru występuje niedobór białka – pojawiają się obrzęki, uszkodzenia syntezy albumin (białych krwinek), stłuszczenie wątroby, zmiany pigmentacji i struktury włosów, a nawet jadłowstręt. Dwa wspomniane typy są skrajnymi formami długotrwałych niedoborów. W przypadku czasowej niskiej dostępności białka odczuwalne mogą być np. spadki siły mięśniowej. Skutki niedoboru białka w organizmie u dzieci mogą obejmować zaburzenia wzrastania i rozwoju. Towarzyszą im zwykle deficyty wielu innych składników odżywczych, więc objawy niedoboru białka mogą obejmować również np. suchość skóry. Zwiększone zapotrzebowanie na białko może być związane ze stresem lub infekcją. Biegunki, krwotoki czy oparzenia powodują natomiast zwiększoną utratę białek, przez co łatwiej o niedobór. Zawartość białka w organizmie może być również zmniejszona na skutek nieprawidłowego sposobu żywienia, zaburzeń odżywiania, sytuacji społecznej danej osoby, niepełnosprawności czy starszego wieku. Często pojawia się w przebiegu chorób nowotworowych. Niedobór białka i związane z tym objawy mogą również wystąpić, gdy jakość białek w diecie jest niska.

Jak sprawdzić, czy ma się niedobór białka?

Prostym sposobem jest dokładne zapisywanie przez kilka, kilkanaście dni swojego jadłospisu i przeliczenie go przy pomocy dostępnych aplikacji czy kalkulatorów dietetycznych. To pozwoli sprawdzić, ile białka w diecie jest dostarczanego i czy nie jest go zbyt mało. Taki dzienniczek nie zweryfikuje jednak obecnego stanu organizmu – do tego służą metody analityczne. W badaniach laboratoryjnych oznaczone mogą zostać stężenia albuminy, prealbuminy, transferyny czy całkowita liczba limfocytów – parametry pomocnicze, które stosuje się w diagnozowaniu niedożywienia. Do oceny stanu odżywienia stosowane są również skale, które są wykorzystywane do rozpoznawania niedożywienia, np. SGA. Będą pomocne przede wszystkim w przypadku niedoborów białkowo-energetycznych.

Niedobór białka – jak go uzupełnić?

Niedobory białkowe mogą wynikać z ogólnego niskiego spożycia energii. Często ma to miejsce w przypadku zaburzeń odżywiania. Zwiększenie ilości spożywanych pokarmów przy diecie mieszanej spowoduje także wzrost ilości spożywanego białka. Jednocześnie warto skupić się na komponowaniu diety w taki sposób, aby zawierała dobre źródła białek. Białko znajduje się w produktach mięsnych, rybach, jajach, przetworach mlecznych, nasionach roślin strączkowych, nasionach i zbożach. W przypadku produktów odzwierzęcych mowa jest o białkach o lepszym składzie aminokwasowym. To jedna nie oznacza, że proteiny roślinne nie są wartościowe – również należy je wliczać w codzienny bilans białka. Jakość białek pochodzenia roślinnego można poprawić, łącząc ze sobą strączki, zboża i orzechy oraz nasiona. Działa to na zasadzie układanki: w strączkach brakuje odpowiednich ilości aminokwasu, jakim jest metionina. Jej dobrym źródłem są natomiast zboża. Dobrą praktyką jest zwrócenie uwagi na to, czy w każdym posiłku znajduje się istotne źródło białka. W stanach poważnego niedożywienia czy problemach z realizacją zapotrzebowania na proteiny niedobór białka w diecie można uzupełniać specjalnymi preparatami. Mają one formę koktajli do picia lub proszku dodawanego do posiłków. W ten sposób łatwo można dostarczyć sporą ilość białka bez znacznego zwiększania objętości posiłku.