Niedobór elektrolitów – po jakich objawach go rozpoznasz?

Czym jest niedobór elektrolitów w organizmie?

Woda w organizmie występuje razem z elektrolitami. Jej niedobór, ale również nadmiar powoduje zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej. Sód stanowi główny kation płynu pozakomórkowego, w którym znajdują się też pewne ilości jonów wapnia i magnezu. Anionami są przede wszystkim chlor i wodorowęglany. Natomiast płyn wewnątrzkomórkowy ma inny skład – przeważającym kationem jest potas, są w nim także pewne ilości magnezu, a aniony stanowią fosforany i białczany oraz pewne ilości anionów kwasów nieorganicznych. Dla zachowania równowagi wodno-elektrolitowej ilość wydalanej wody i elektrolitów musi zostać zrównoważona ich odpowiednią podażą. Jeśli utrata jest zbyt duża w stosunku do spożycia, mówimy o niedoborze elektrolitów. Najsilniejszy wpływ na równowagę elektrolitową mają zaburzenia w ilości sodu i potasu, ale również np. niedobory wapnia będą miały tu znaczenie.

Przyczyny niedoboru elektrolitów

Niski poziom elektrolitów może mieć różne podłoże. Jednym z powodów takiego stanu jest niedożywienie i nieprawidłowa dieta, przy czym głównie w kontekście niedoboru potasu, magnezu i wapnia niż niedoboru fosforu, którego w żywności jest stosunkowo sporo. Zaburzenia elektrolitowe występują też w przebiegu niektórych zaburzeń odżywiania, m.in. anoreksji oraz bulimii. Pozornie niegroźne wymioty czy biegunki, zwłaszcza gdy się przedłużają, mogą być przyczyną nawet skrajnego niedoboru elektrolitów. Kolejna sytuacja to nadmierne pocenie się, m.in. na skutek uprawiania aktywności fizycznej czy przebywania w klimacie o wysokich temperaturach, kiedy wraz z potem pozbywasz się pewnych ilości składników mineralnych. Niedobór elektrolitów może być również efektem nadmiernego wydzielania składników mineralnych z moczem, dializ czy stosowania niektórych leków moczopędnych.

Niedobór elektrolitów – objawy

W zależności od podłoża i stopnia zaawansowania objawy elektrolitów mogą różnić się między sobą. Do tych popularnych należą:

• osłabienie mięśniowe, skurcze – kojarzone zazwyczaj z brakiem magnezu, ale mogą być także związane ze zbyt niskim poziomem potasu,

• wzmożone pragnienie,

• zaburzenia rytmu serca, kołatania (zwłaszcza w przypadku hipokaliemii, czyli niskiego poziomu potasu),

• obrzęki dłoni i stóp,

• encefalopatia z rozcieńczenia (ból głowy, zaburzenia świadomości, zawroty głowy) i obrzęk płuc – skrajne objawy hiponatremii, czyli niskiego poziomu sodu,

• obniżenie ciśnienia tętniczego,

• spadek sprawności ośrodkowego układu nerwowego,

• drgawki, majaczenia,

• osłabienie.

Jak widać, brak elektrolitów we krwi daje objawy również takie, które można określić niespecyficznymi, ale często też niepokojącymi. Z tego powodu warto skonsultować się ze specjalistą.

Niedobory elektrolitów – objawy zespołu ponownego odżywienia

Refeeding syndrome, czyli inaczej zespół ponownego odżywienia, jest jedną z komplikacji leczenia żywieniowego. Charakteryzuje go ostry niedobór elektrolitów z magazynowaniem płynów, a także zaburzeniami gospodarki glukozy. Jest wynikiem doustnego lub pozajelitowego odżywienia osób chronicznie niedożywionych oraz tych dokarmianych po okresie głodowania. Może wystąpić w przebiegu leczenia restrykcyjnych zaburzeń odżywiania, takich jak anoreksja, czy choroby nowotworowej. Głównym objawem jest niedobór fosforu, ale często towarzyszą mu także inne zaburzenia elektrolitowe: niski poziom magnezu oraz potasu. Jest to zauważalne w wynikach badań laboratoryjnych, natomiast trudno jest wskazać ścisłe objawy, które definiują refeeding syndrome przebiegający z niedoborami elektrolitów w organizmie. Sam charakter symptomów bardziej wynika z powikłań metabolicznych konkretnego pacjenta. Pojawia się jednak ryzyko zaburzeń rytmu serca, osłabienie siły mięśniowej, powikłania hematologiczne w postaci m.in. anemii hemolitycznej.

Jak radzić sobie z objawami braku elektrolitów?

W przypadku wystąpienia objawów braku elektrolitów naturalnym postępowaniem jest ich wyciszenie poprzez uzupełnienie tych niedoborowych składników. Osoby tracące elektrolity w trakcie aktywności fizycznej często wybierają napoje izotoniczne, które zawierają pewne ilości niezbędnych składników mineralnych. Sprawdzi się także skorzystanie z szerokiej oferty wód o średnim czy wysokim stopniu mineralizacji. Innym rozwiązaniem jest zastosowanie preparatów aptecznych, dostępnych zwykle w formie proszku do rozpuszczenia. W stanach ostrych konieczne może być podanie kroplówki w celu jak najszybszego wyrównania elektrolitów. W niektórych sytuacjach kluczowe będzie podjęcie działań, które zapobiegną utracie elektrolitów, np. leczenie przeciwwymiotnie czy przeciwbiegunkowe.