Niedobór potasu – przyczyny, objawy, sposób leczenia

Jaka jest rola potasu w organizmie?

Potas to związek mineralny niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Od odpowiedniej jego ilości zależy funkcjonowanie serca i innych mięśni oraz układu nerwowego. Potas uczestniczy w przewodzeniu impulsów nerwowych, regulacji wartości ciśnienia tętniczego krwi, inicjacji procesu skurczu mięśnia sercowego. Związek ten kontroluje objętość płynu wewnątrz komórek oraz bierze udział w przekształcaniu glukozy w glikogen, co pozwala na jej magazynowanie. Poza tym współdziała w oczyszczaniu organizmu z niepotrzebnych i szkodliwych produktów. Na tym nie kończy się rola potasu w organizmie.

Normy dziennego zapotrzebowania na potas w wybranych grupach przedstawiają się następująco:

• kobiety w ciąży i w wieku ≥ 19 lat – 4700 mg;

• kobiety karmiące – 5100 mg;

• mężczyźni w wieku ≥ 19 lat – 4700 mg.

Kiedy mówi się o niedoborze potasu?

Niedobór potasu fachowo określa się hipokaliemią. Definiuje się go jako stan, w którym stężenie potasu we krwi jest mniejsze niż 3,5 mmol/l. W zależności od stopnia intensywności tego zaburzenia wyróżnia się postaci:

• łagodną – 3,1–3,5 mmol/l potasu;

• umiarkowaną – 2,5–3,0 mmol/l potasu;

• ciężką – poniżej 2,5 mmol/l potasu.

Prawidłowe stężenie potasu we krwi wynosi 3,5–5,2 mmol/l. Przeciętne stężenie tego związku waha się w granicach 4,0–5,0 mmol/l. Należy zaznaczyć, że dla prawidłowego funkcjonowania organizmu szkodliwy jest również podwyższony potas.

Jakie mogą być przyczyny niedoboru potasu?

Za niedobór potasu może odpowiadać szereg sytuacji klinicznych. Wśród potencjalnych przyczyn tego zaburzenia wymienia się m.in.:

• niedostateczną podaż potasu – do grupy ryzyka należą osoby niedożywione (np. cierpiące na jadłowstręt psychiczny, choroby wyniszczające, alkoholizm), ze źle zbilansowaną dietą, ubogą w pokarmy zawierające potas, niedostatecznie uzupełniające ten związek podczas jego wzmożonej utraty przez nerki, skórę czy przewód pokarmowy;

• wzmożony napływ potasu do komórek, spowodowany m.in.: intensywną insulinoterapią, hiperaldosteronizmem (nadmierną produkcją aldosteronu przez nadnercza), gwałtowną proliferacją komórek w przebiegu niedokrwistości czy białaczki, intensywnym odżywianiem osób dotychczas niedożywionych;

• wzmożoną utratę przez nerki, spowodowaną m.in.: hiperaldosteronizmem, zespołem pozornego nadmiaru aldosteronu, zespołem Liddle’a, zespołem Barttera, zespołem Gitelmana, zespołem Cushinga, nadczynnością nadnerczy, nadczynnością tarczycy, zasadowicą, stosowaniem niektórych leków (np. moczopędnych, w tym diuretyków, takich jak: furosemid, chlortalidon, indapamid, hydrochlorotiazyd, glikokortykosteroidów, aminoglikozydów, ziół na obniżenie potasu, jak zioła chińskie);

• nadmierną utratę potasu przez przewód pokarmowy, spowodowaną m.in. wymiotami, biegunkami, przetokami, obecnością gruczolaków jelita grubego, stosowaniem leków przeczyszczających;

• nadmierną utratą potasu przez skórę, spowodowaną m.in. wzmożonym poceniem się, oparzeniami.

Co powoduje niedobór potasu?

Objawy niedoboru potasu w organizmie mogą być różnorakie. Wymienia się wśród nich:

• ogólne osłabienie;

• spadek siły mięśniowej, rabdomiolizę (rozpad mięśni);

• zaburzenie czynności mięśnia sercowego – arytmię serca i spadek ciśnienia tętniczego krwi;

• zaburzenie skurczu mięśni gładkich – niedrożność porażenną jelit, zaparcia;

• upośledzenie funkcji nerek – poliurię (wielomocz, wydalanie dużych ilości moczu);

• objawy neurologiczne – upośledzenie funkcji obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego, w tym dolegliwości, takie jak: nadmierne pragnienie, apatia, zaburzenia koncentracji, parestezje, nadpobudliwość nerwowa, senność, nietolerancja zimna;

• alkaloza (zasadowica) nieoddechowa – wzrost pH krwi powyżej 7,45.

Objawy niedoboru potasu z reguły dają o sobie znać, gdy stężenie potasu spada poniżej 3,1 mmol/l. Specjaliści donoszą również o bezobjawowych przypadkach niedoboru potasu, a nawet takich, które kończą się zgonem.

Jak uzupełnić potas w organizmie?

Leczenie hipokaliemii polega na uzupełnieniu niedoboru potasu. Sposób postępowania zależy od nasilenia zaburzenia. W przypadku osób bez objawów klinicznych potas uzupełnia się doustnie. Na rynku farmaceutycznym jest wiele postaci preparatów potasu, takich jak: syropy, tabletki/mikrokapsułki o kontrolowanym uwalnianiu w otoczce żelatynowej, tabletki musujące, tabletki o przedłużonym uwalnianiu.W sytuacji, gdy niedobór potasu objawia się zaburzeniami pracy serca, elektrolit podawany jest pozajelitowo. Droga dożylna jest stosowana, po rozpuszczeniu potasu w odpowiedniej ilości soli fizjologicznej. Wspomagającą rolę w leczeniu niedoboru potasu odgrywają leki blokujące wydzielanie go przez cewki nerkowe, w tym m.in.: eplerenon, amilorid, spironolaktony, triamteren.

Aby zapewnić organizmowi odpowiednią ilość potasu, konieczne jest przestrzeganie urozmaiconej i zbilansowanej diety. Wśród produktów bogatych w ten składnik mineralny wymienia się: produkty mleczne, szpinak, brokuły, pomarańcze, nasiona roślin strączkowych (soję, soczewicę, fasolę, groch), marchew, ziemniaki, morele, banany, buraki, pomidory, wiśnie, brzoskwinie, owoce suszone, truskawki, śliwki. W jadłospisie nie powinno zabraknąć kaszy gryczanej, jaglanej, jęczmiennej, płatków owsianych, żytnich, pszennych, ryżu brązowego i mięsa.

Gdy dieta nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania organizmu na potas, konieczna okazuje się suplementacja tego składnika. Na podstawie badań z krwi lekarz określa poziom potasu i ustala dawkę suplementów. Nie powinno się na własną rękę przyjmować tego typu preparatów z uwagi na nadmiar tego składnika w organizmie, równie szkodliwy co niedobór. Ciekawym zagadnieniem przy hiperkaliemii jest zależność nadmiar potasu a kawa. Dowiedz się więcej na ten temat.