Niedoczynność tarczycy – wtórna, pierwotna czy subkliniczna? Rozpoznaj chorobę i rozpocznij leczenie!

Niedoczynność tarczycy – co to za choroba?

Niedoczynność tarczycy jest chorobą wynikającą z niedoboru hormonów tarczycowych w organizmie, co doprowadza do spowolnienia procesów metabolicznych. W przebiegu niedoczynności organu spadek poziomu hormonów tarczycy pobudza przysadkę mózgową do zwiększonej produkcji hormonu tyreotropowego (TSH). Zaburzenie to jest najczęściej diagnozowaną dolegliwością tarczycy. Zmaga się z nią aż około 2% populacji, w tym przede wszystkim kobiety. 

Niedoczynność tarczycy – przyczyny

Niedoczynność tarczycy może mieć postać pierwotną i wtórną. O pierwotnej niedoczynności tarczycy mowa jest, gdy choroba wynika ze zmian w obrębie samego narządu (ma charakter autoimmunologiczny). Wówczas dochodzi do stopniowego zaburzenia wydzielania hormonów tarczycy. Do tej grupy zalicza się przede wszystkim zmiany będące konsekwencją:

• stanów zapalnych (np. choroby Hashimoto, poporodowej niedoczynności tarczycy),

• stosowanych leków i przeprowadzonych terapii (np. terapii jodem radioaktywnym interferonem czy antydepresantami),

• niedoboru jodu,

• nadmiernego spożycia jodku potasu.

Wtórna niedoczynność tarczycy wynika ze zmian w układzie podwzgórzowo-przysadkowym. Zmiany mogą być konsekwencją niewystarczającego wydzielania TSH na skutek rozwijających się guzów czy stanów zapalnych przy przysadce lub podwzgórzu. Innymi przyczynami choroby mogą być:

• urazy głowy,

• operacje neurochirurgiczne,

• zaburzenia rozwojowe w obrębie przysadki i podwzgórza, 

• zespół Sheehana (poporodowa martwica przysadki).

Jak objawia się niedoczynność tarczycy?

Niedoczynność tarczycy nie u każdego objawia się w ten sam sposób. Symptomy mogą być bardziej lub mniej nasilone w zależności od stadium zaburzenia, czasu jego trwania, a nawet wieku chorego. Niemniej do charakterystycznych objawów, które powinny skłonić do wizyty u endokrynologa i rozpoczęcia diagnostyki, zaliczają się:

• sucha, blada i szorstka skóra,

• suche i intensywnie wypadające włosy,

• łamliwe paznokcie,

• ciągłe uczucie chłodu,

• obrzęki,

• zwiększenie masy ciała bez zmian w nawykach żywieniowych i aktywności ruchowej,

• spowolnienie rytmu bicia serca,

• wzrost ciśnienia rozkurczowego,

• zaparcia,

• senność i utrzymująca się apatia,

• problemy z koncentracją,

• zmniejszona wydolność fizyczna,

• chrypka,

• duszności,

• pogorszenie słuchu,

• obfite krwawienia miesięczne u kobiet.

Nie wszystkie objawy muszą występować jednocześnie. Często do rozpoczęcia diagnostyki mobilizują intensywnie wypadające włosy i przyrost masy ciała bez wyraźnej przyczyny. Z drugiej jednak strony wymienione objawy nie muszą sugerować niedoczynności tarczycy. Mogą też świadczyć o silnym stresie czy nieprawidłowo zbilansowanej diecie. Właśnie dlatego tak ważna jest diagnostyka.

Niedoczynność tarczycy – jakie badania wykonać?

Podstawą diagnostyki przy niedoczynności tarczycy poza wywiadem lekarskim jest analiza laboratoryjna próbki krwi. O niedoczynności tarczycy świadczy wysoki poziom TSH (> 10 mIU/l) przy jednoczesnym obniżeniu hormonów tarczycy – trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). Taki obraz analizy laboratoryjnej świadczy o jawnej postaci choroby. 

W diagnostyce pomocne może być także oznaczenie przeciwciał przeciwtarczycowych. Mowa tu o anty-TPO, skierowanych przeciw peroksydazie tarczycowej, oraz anty-TG, skierowanych przeciw tyreoglobulinie. Mają one znaczenie przy diagnostyce niedoczynności tarczycy o podłożu autoimmunologicznym oraz wywołanej stanami zapalnymi. 

Nie zawsze wyniki diagnostyki laboratoryjnej są jednoznaczne. Niekiedy pomimo wysokiego stężenia TSH (> 10 mIU/l) poziom T3 i T4 pozostaje prawidłowy. Może to świadczyć o subklinicznej niedoczynności tarczycy. 

Innym odstępstwem jest niedoczynność tarczycy spowodowana zmianami w układzie przysadkowo-podwzgórzowym. Wówczas TSH może pozostać w normie albo nawet być nieco poniżej wartości referencyjnej. O chorobie świadczy wówczas niskie stężenie T4.

Jak leczyć niedoczynność tarczycy?

Po diagnozie niedoczynności tarczycy endokrynolog zwykle zaleca stosowanie niesyntetycznych hormonów tarczycy w postaci L-tyroksyny. Lek należy przyjmować zawsze rano co najmniej pół godziny przed śniadaniem. To ważne, ponieważ napoje (inne niż woda) oraz produkty spożywcze obniżają wchłanianie leku. Podobnie niekorzystnie na proces ten mogą wpływać: żelazo, wapń i środki zobojętniające kwaśne środowisko żołądka.

Nieco inaczej przeprowadza się leczenie subklinicznej postaci niedoczynności tarczycy. Terapię wdraża się wyłącznie u osób młodych oraz u kobiet w ciąży. W wypadku osób starszych leczenie nie przynosi wyraźnej poprawy, za to może doprowadzić do nieprawidłowości w układzie sercowo-naczyniowym oraz przyczynić się do rozwoju osteoporozy.

Dieta nie ma dużego znaczenia w terapii niedoczynności tarczycy. Istotna jest tylko przy znacznym przyroście masy ciała. Wówczas należy zredukować ilość przyjmowanych cukrów prostych i tłuszczów zwierzęcych.

Nieleczona niedoczynność tarczycy – konsekwencje

Zaniechanie leczenia niedoczynności tarczycy nie sprawi tylko, że objawy staną się bardziej dokuczliwe. Niestety brak terapii może doprowadzić nawet do śmierci. Gdy choroba wejdzie w zaawansowane stadium, pojawiają się uogólnione obrzęki, a apatia i zmęczenie przeradzają się w stany depresyjne. W skrajnym przypadku może wystąpić przełom hipometaboliczny, zwany również śpiączką hipometaboliczną, co ma związek ze skrajnie niskim poziomem hormonów tarczycy. Jest to stan bezpośrednio zagrażający życiu. Nawet po podjęciu natychmiastowego leczenia śmiertelność pozostaje na bardzo wysokim poziomie – śpiączki hipometabolicznej nie przeżywa co czwarty chory.