Odra – co to za choroba? Objawy i sposoby leczenia odry

Odra – jaka to choroba?

Odra to jedna z najbardziej zaraźliwych chorób zakaźnych. Za jej powstanie odpowiada wirus należący do rodziny paramyksowirusów. Większość zachorowań rozwija się u dzieci, najczęściej do 15. roku życia, jednak choroba może wystąpić w każdym wieku. Zazwyczaj, o ile matka przebyła zakażenie lub była szczepiona, nie chorują dzieci do 6. miesiąca życia (przeciwciała matczyne chronią je do 6–8 miesiąca). Przebycie zakażenia wirusem odry daje odporność na tę chorobę na całe życie. W Polsce lekarz ma obowiązek zgłosić każdy przypadek odry do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej. Dowiedz się więcej na temat innych chorób wywoływanych przez bakterie jak gruźlica, błonica czy meningokoki.

Odra – jak dochodzi do zakażenia?

Odpowiadający za odrę wirus szerzy się drogą kropelkową. Można się nim zarazić w sposób bezpośredni – podczas kontaktu z osobą chorą, kiedy kicha, mówi, kaszle, czy pośredni – poprzez dotykanie przedmiotów zanieczyszczonych drobnoustrojem. Wirus dostaje się do organizmu przez jamę nosowo-gardłową. Następnie trafia do krwi i przez naczynia krwionośnego do innych narządów, gdzie ponownie się replikuje. Po namnożeniu znów ma miejsce wiremia i wirus po raz kolejny przedostaje się do błon śluzowych górnych dróg oddechowych. Okres inkubacji trwa 8–12 (średnio 10) dni. Człowiek zakaża około 2 dni przed pojawieniem się objawów odry i do 4 dni po wystąpieniu wysypki. 

Jak wygląda choroba odra?

Odra to choroba, w której wyróżnić można cztery stadia: 

• okres wylęgania – trwa 8–12 dni, zazwyczaj ma bezobjawowy przebieg;

• okres nieżytowy – zwany również prodromalnym, trwa 2–3 dni. Objawami odry są wówczas wysoka gorączka (powyżej 39°C), światłowstręt, łzawienie, nieżyt nosa i spojówek, kaszel, czasami obrzęk powiek. Pod koniec okresu nieżytowego pojawia się typowy objaw odry, którym są plamki Koplika, czyli białawe przebarwienia na błonie śluzowej policzków, na wysokości dolnych trzonowców. Utrzymują się one zwykle 1–3 dni i giną w momencie wystąpienia właściwej wysypki;

• okres wysypkowy – rozpoczyna się średnio 2 tygodnie od momentu zakażenia, trwa 3–4 dni. Towarzyszą mu: podwyższona temperatura ciała, ogólny zły stan zdrowia, osłabienie, nasilenie objawów zapalenia górnych dróg oddechowych, duszność, apatia, spadek apetytu,powiększenie podżuchwowych i szyjnych tylnych węzłów chłonnych, często również powiększenie śledziony. Rozwijają się zmiany skórne – typowa jest wysypka, która na początku ma kolor różowy i charakter drobnoplamisty, po czym ciemnieje i staje się gruboplamista, zmiany skórne zlewają się. Pojawia się w pierwszej kolejności na karku, wzdłuż linii włosów, za uszami. W ciągu pierwszej doby zajmuje skórę twarzy, szyi, górnej części ramion i klatki piersiowej. W drugiej dobie zmiany nasilają się i pojawiają się na klatce piersiowej, brzuchu i plecach. W trzeciej dobie wysypka obejmuje skórę kończyn górnych, ud i stóp;

• okres zdrowienia – wysypka zaczyna blednąć, zmiany skórne znikają w kolejności, w jakiej się pojawiły, powodują delikatne łuszczenie się skóry. Ustępują również objawy zapalenia górnych dróg oddechowych i normalizuje się temperatura ciała.W ciągu 10–14 dni chory zazwyczaj wraca do normalnej aktywności. 

Odra choroba – jak rozpoznać i leczyć?

W rozpoznaniu odry badanie podmiotowe (wywiad) i przedmiotowe (obraz kliniczny) nie zapewniają pewności. Potwierdzenie diagnozy wymaga badań serologicznych (ELISA) i izolacji wirusa. Przeciwciała klasy IgM skierowane przeciwko wirusowi stwierdza się 2–3 dni od pojawienia się zmian skórnych. Najwyższy poziom mają po około 7 dniach, a spada on po około 2–3 tygodniach. Alternatywą jest stwierdzenie podwyższonego 4 razy poziomu przeciwciał klasy IgG po 4 tygodniach. Z uwagi na zbliżone objawy odrę powinno się różnicować z m.in. płonicą, różyczką i wirusem Epsteina-Barr.

Leczenie odry jest objawowe. Opiera się głównie na farmakoterapii z wykorzystaniem środków o działaniu przeciwgorączkowym, przeciwkaszlowym i przeciwzapalnym. W celu złagodzenia objawów ze strony narządu wzroku zaleca się zaciemnienie pokoju, w którym przebywa chory. Trzeba zadbać o odpoczynek, odpowiednie nawodnienie i zbilansowaną dietę.U dzieci niedożywionych lekarz może zalecić suplementację witaminy A. Antybiotykoterapia powinna być wdrażana jedynie w przypadku wystąpienia powikłań. Przy ciężkim przebiegu odry konieczna może się okazać hospitalizacja, a część badaczy wskazuje potencjalną skuteczność rybawiryny.

Odra choroba – profilaktyka

Podstawą profilaktyki odry są szczepienia. W Polsce są one obowiązkowe od 1975 roku, a wyszczepialność wynosi ponad 95%. Wcześniej epidemie odry występowały co 2–3 lata. Liczba chorych wynosiła od 70 do 200 tysięcy rocznie, z czego umierało 200–300 osób. Obecnie rocznie obserwuje się kilkaset zachorowań. Według meldunków Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny (NIZP-PZH) od stycznia do marca 2019 roku odnotowano 434 przypadki odry.

Schemat szczepień przeciwko odrze przedstawia się następująco:

• w 2. roku życia (13.–15. miesiącu) – szczepienie podstawowe,

• w 6. roku życia – szczepienie przypominające,

• w 10. roku życia – szczepienie przypominające.

Szczepienie przeciwko odrze stosowane jest jednocześnie ze szczepionką przeciwko śwince i różyczce. Preparat podawany jest domięśniowo lub podskórnie. Wykorzystywana jest szczepionka żywa atenuowana. Jest bardzo skuteczna. Pełen cykl szczepienia zapewnia 97% ochrony przeciwko odrze. 

Profilaktyka odry obejmuje również przestrzeganie zasad higieny (częste mycie rąk i dezynfekcję przestrzeni skażonych przez wirusa), a także unikanie kontaktu z chorymi i dużych skupisk ludzkich w okresie jesienno-zimowym, kiedy notuje się najwięcej przypadków odry, izolację chorych oraz stosowanie maseczek ochronnych podczas bezpośredniego kontaktu.