Osobowość narcystyczna – wada charakteru czy poważna choroba? Jak się objawia i w jaki sposób ją leczyć?

Osobowość i jej zaburzenia

Każdy człowiek przechodzi wiele zmian w życiu. Ewolucji podlegają twoje poglądy, upodobania czy umiejętności. Są jednak takie cechy, które okazują się dość oporne na zmiany, np. otwartość na nowe doświadczenia, skłonność do reagowania silnymi emocjami czy towarzyskość. To właśnie te charakterystyki określają to, kim naprawdę jesteś. Psychologowie nazwaliby ten zbiór stałych cech twoją osobowością.

Większość badaczy uważa, że znakomita część osobowości jest wrodzona, czyli ma podłoże genetyczne. Niektóre jej elementy zdają się jednak mieć swoje źródło w doświadczeniach z wczesnego dzieciństwa, zwłaszcza w kontaktach z głównymi opiekunami. Tak czy inaczej, cechy osobowości ujawniają się już w pierwszych latach życia.

Niestety zdarza się, że te trwałe, nieelastyczne cechy są nieprzystosowawcze, przez co negatywnie wpływają na życie społeczne, rodzinne i zawodowe obdarzonej nimi osoby.Zaburzenia osobowości dotyczą ok. 10–13% ludzi. Dotknięci nimi pacjenci mają problemy dotyczące przeżywania i wyrażania emocji oraz nie potrafią kontrolować impulsów. Zwykle jednak nie postrzegają swojego zachowania jako nieprawidłowego i nie czują się winni szkód, jakie wyrządzają innym. Negatywne konsekwencje tych zaburzeń dotykają przede wszystkim ich otoczenie, które postrzega ich działania jako dziwaczne, ekscentryczne i niezgodne z przyjętymi normami. Do najczęściej występujących zaburzeń tego rodzaju można zaliczyć m.in. osobowość paranoiczną,anankastyczną,schizotypową czychwiejną emocjonalnie.

Osobowość narcystyczna – co to znaczy?

Osobowość narcystyczna nie występuje jako samodzielne zaburzenie w najczęściej wykorzystywanej w Polsce klasyfikacji chorób ICD-11, w której została włączona do tzw. innych określonych zaburzeń osobowości. Jest natomiast obszernie opisana w DSM-V, czyli innej bardzo ważnej klasyfikacji zaburzeń psychicznych autorstwa Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.

Nazwa narcystycznego zaburzenia osobowości nawiązuje do greckiego mitu o Narcyzie, niezwykle urodziwym młodzieńcu, który zakochał się we własnym odbiciu. Niestety była to miłość z góry skazana na niespełnienie, ponieważ niezależnie od tego, jak bardzo Narcyz pochylał się nad taflą wody, nie był w stanie dosięgnąć obiektu swoich uczuć.

Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości wyróżniają się kilkoma charakterystycznymi cechami i zachowaniami:

• zaabsorbowaniem własną osobą,

• brakiem empatii,

• przesadnym poczuciem własnej wyjątkowości,

• fantazjowaniem o ponadprzeciętnym sukcesie i uznaniu,

• potrzebą ciągłego podziwu,

• wykorzystywaniem innych dla własnych korzyści,

• arogancją i wyniosłością,

• zazdrością o innych,

• stosowaniem wobec siebie mniej rygorystycznych standardów niż wobec innych,

• pretensjonalnością,

• oczekiwaniem wyjątkowego traktowania i specjalnych praw,

• niestabilną samooceną,

• wysoką zmiennością i intensywnością nastrojów.

Narcystyczne zaburzenie osobowości jest diagnozowane u mniej niż 0,5% ludności. Stosunkowo łatwo pomylić je z osobowością histrioniczną, która również charakteryzuje się potrzebą bycia w centrum uwagi, dążeniem do bycia podziwianym oraz prowokacyjnym zachowaniem. Różnice ujawniają się przede wszystkim w bliskich relacjach, ponieważ osoby z zaburzeniem histrionicznym są zależne od innych, natomiast pacjenci dotknięci osobowością narcystyczną postrzegają zależność jako zagrożenie.

Jak powstaje narcystyczna osobowość?

Skąd się bierze osobowość narcystyczna? Choć badacze podkreślają, że w powstawaniu zaburzeń osobowości kluczową rolę odgrywają geny, w przypadku osobowości narcystycznej często akcentuje się także wpływ środowiska i doświadczeń z okresu wczesnego dzieciństwa. Osoby narcystyczne kompensują braki, których zaznały w domu rodzinnym, w którym brakowało empatycznej relacji z rodzicami oraz panowała atmosfera oceniania i wysokich oczekiwań. W takich systemach rodzinnych często występuje też zjawisko nazywane przedłużeniem narcystycznym, w którym opiekunowie wykorzystują wyjątkowe cechy i talenty dzieci do podtrzymania własnej samooceny.

Osoby narcystyczne mają wysoką (choć niestabilną) samoocenę i jednocześnie niskie poczucie własnej wartości. Oznacza to, że nie czują się wartościowe przez sam fakt istnienia i bycia człowiekiem. Wciąż muszą sobie udowadniać, że są wyjątkowe i zasługują na specjalne uznanie.

Osobowość narcystyczna – jak postępować?

Ze względu na to, że osobowość jest definiowana jako względnie stały i sztywny wzorzec zachowania oraz przeżywania, trudno mówić o skutecznej terapii całkowicie leczącej z jej zaburzeń. Nie da się znacząco zmienić osobowości, jednak można próbować zmodyfikować strategie radzenia sobie z trudnościami oraz pomóc pacjentowi w lepszym funkcjonowaniu społecznym. Najważniejszym i najczęściej stosowanym narzędziem do pracy z osobami z takim zaburzeniem jest psychoterapia indywidualna, skoncentrowana m.in. na wzmacnianiu poczucia własnej wartości (by chory nie miał aż tak silnej potrzeby kompensowania sobie jego niskiego poziomu poprzez wywyższanie się, poniżanie innych i wymaganie podziwu z ich strony). Czasami do leczenia włączana jest również farmakoterapia. Jej celem nie jest jednak zmiana cech osobowości, a niwelowanie ewentualnych zaburzeń i objawów towarzyszących, takich jak stany depresyjne czy lękowe.