Osobowość zależna – co to znaczy? Objawy i sposoby leczenia

Osobowość zależna – co to znaczy?

Osobowość zależna to jeden z rodzajów zaburzeń osobowości, który charakteryzuje się poleganiem na osobie dającej emocjonalne wsparcie i opiekę. Osoby z osobowością zależną przejawiają zachowanie submisywne. Polega ono na braku zdolności do funkcjonowania bez pomocy innych. Dla określenia osobowości zależnej stosowane bywają również takie nazwy jak zaburzenie osobowości typu zależnego, osobowość symbiotyczna czy osobowość bierno-zależna. Zapoznaj się również z najważniejszymi informacjami na temat innych zaburzeń osobowości, takich jak m.in.: osobowość schizotypowa, osobowość anankastyczna, osobowość chwiejna emocjonalnie czy osobowość paranoiczna.

Osobowość zależna – przyczyny powstania

Jak dotąd nie udało się jasno określić przyczyn powstania zaburzenia osobowości zależnej. Specjaliści zwracają uwagę na możliwe wieloczynnikowe jej podłoże. Przypadłość ta może być uwarunkowana genetycznie. Na jej rozwój wpłynąć mogą także czynniki środowiskowe – problemy doświadczone w trakcie dzieciństwa, w tym m.in.:

• utrata jednego z rodziców;

• nadopiekuńczość – przekonanie dziecka, że nie musi się starać, ponieważ ktoś z bliskich zawsze spełni jego potrzeby, zaspokajanie wszystkich zachcianek dziecka; 

• izolacja od opiekuna, np. związana z koniecznością długiego pobytu w szpitalu;

• przejawianie przez opiekunów autorytarności w stosunku do dziecka.

Osobowość zależna – kryteria rozpoznania

O osobowości zależnej mówi się wówczas, gdy u danej osoby stwierdzi się pięć lub więcej z kryteriów przedstawionych w DSM-V, czyli międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych:

• po zakończeniu bliskiej relacji z jedną osobą pilnie chce nawiązać kolejną, aby zapewnić sobie wsparcie i opiekę; 

• trudności z podjęciem codziennych decyzji bez upewnienia się i częstego radzenia się innych osób;

• trudności w inicjowaniu przedsięwzięć i samodzielnym ich kontynuowaniu;

• brak umiejętności wyrażania niezgody z innymi osobami z powodu lęku przed utratą ich aprobaty i wsparcia;

• skłonność do podejmowania rozmaitych działań – nawet tych nieprzyjemnych – w celu uzyskania wsparcia i opieki ze strony innych osób;

• przebywanie w samotności wywołuje uczucie bezradności i/lub dyskomfort w związku z odczuwaniem lęku przed własną niezdolnością do opiekowania się sobą;

• chęć przejęcia odpowiedzialności przez inne osoby za większość życiowych obszarów;

• nierealistyczne zaabsorbowanie lękami związanymi z koniecznością zatroszczenia się o siebie i opuszczeniem.

Cechy osobowości zależnej

Oto główne cechy osobowości zależnej:

• problem w podejmowaniu decyzji, nawet prozaicznych, jak np. w co się ubrać; 

• niedokonywanie wyboru bez afirmacji innych osób, których się stale radzą;

• obawa przed opuszczeniem,poczucie zagubienia i niepewności, jeśli jest się samemu;

• pasywność i oddanie inicjatywy w działaniu innym ludziom;

• trudności w wyrażaniu sprzeciwu wobec tych osób, od których jest się zależnym;

• brak pewności siebie;

• zdolność do rezygnacji z własnych pragnień i potrzeb, jeśli stałyby one w opozycji do potrzeb innych osób;

• ciągła obawa przed popełnieniem błędu;

• postrzeganie siebie jako niekompetentnego, bezradnego, bezsilnego;

• przywiązywanie nadmiernej wagi do relacji interpersonalnych i chęć podtrzymania ich często za wszelką cenę;

• niska tolerancja na stres;

• podporządkowywanie potrzeb potrzebom innych;

• niechęć do stawiania wymagań osobom, od których jest się zależnym;

• osamotnienie powoduje dyskomfort.

Objawy osobowości zależnej sprawiają, że niekiedy nazywa się ją zwyczajowo osobowością ofiary.

Osobowość zależna – jak leczyć?

Postarajmy się odpowiedzieć na pytanie, jak sobie radzić z osobowością zależną. Z podejrzeniem tego zaburzenia należy zgłosić się do lekarza psychiatry. To specjalista z zakresu schorzeń psychicznych. Dokonuje rozpoznania zaburzenia osobowości zależnej na podstawie pełnego badania psychiatrycznego. W uzyskaniu większej ilości informacji na temat osobowości pacjenta lekarz korzysta ze specjalistycznych testów, w tym m.in. takich jak: Kliniczny Wieloosiowy Inwentarz Millona (MCMI), Kwestionariusz Osobowości Eysencka (EPQ), Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości Minnesota (MMPI).

Terapia osobowości zależnej to konieczność. Podstawą jest psychoterapia, a zastosowanie znajdują zwłaszcza terapie: poznawczo-behawioralna, psychodynamiczna, psychoanalityczna. Terapia może opierać się m.in. na: ćwiczeniach z odgrywaniem ról, treningu relaksacyjnym, treningu asertywności. Proces terapeutyczny skupia się na zmianie negatywnych przekonań, myśli, zachowań charakterystycznych dla tego typu zaburzenia. Głównym celem leczenia jest wzmacnianie wiary i ufności w siebie oraz poczucia niezależności, a także umożliwienie rozwoju nowych sposobów radzenia sobie. Psychoterapia mapomóc w odkryciu i przekształceniu wczesnych wzorców relacji. Pozwala na kształtowanie bardziej zrównoważonych i satysfakcjonujących relacji.

Farmakoterapia nie znajduje z reguły zastosowania w leczeniu osobowości zależnej – nie ma leków typowych na osobowość zależną. Farmakoterapia jest rozważana w przypadku, gdy u osoby z zaburzeniem osobowości zależnej współistnieją inne zaburzenia psychiczne. Przykładowo zaburzenia osobowości zależnej i depresyjne czy lękowe.Należy jednak ściśle współpracować z lekarzem, aby uniknąć fizycznej bądź psychicznej zależności od leków oraz możliwości ich nadużywania.