Placebo – na czym polega ten efekt? Jakie ma zastosowanie?

Czym jest placebo?

Placebo to łaciński termin, który w dosłownym tłumaczeniu oznacza “będę się podobał” i oznacza zastosowanie leku lub procedury medycznej, która – z naukowego punktu widzenia – nie powinna działać, ale może poprawić stan zdrowia pacjenta. Efekt ten wykorzystywano już wiele stuleci temu, kiedy np. wycinano prawidłowo funkcjonującą okrężnicę pod pretekstem leczenia epilepsji – mimo że działanie tego zabiegu było obojętne dla zdrowia układu nerwowego, zoperowany pacjent miał wrażenie, że poprawia się stan jego zdrowia, a symptomy choroby zmniejszały się lub nawet ustępowały. 

Amerykański psychiatra Arthur K. Shapiro w 1989 r. opracował definicję placebo, według której efekt ma przede wszystkim znaczenie psychologiczne lub psychoterapeutyczne i w pewnym sensie uruchamia uzdrawiające właściwości ludzkiego umysłu. Dana substancja lub metoda jest elementem procedury lub eksperymentu medycznego, ale nie jest to powszechnie stosowana praktyka medyczna, np. w pracy lekarza rodzinnego.

Efekt placebo może polegać np. na podaniu tabletki bez aktywnego składnika, soli fizjologicznej w zastrzyku zastrzyku, a nawet wykonaniu chirurgicznego zabiegu, który nie ma terapeutycznego działania.

Teorie na temat efektu placebo

Mechanizm działania placebo nie jest do końca zrozumiały, ale istnieje kilka teorii, które próbują wyjaśnić ten fenomen. Jedną z nich jest teoria oczekiwania. Według niej pacjent oczekuje poprawy swojego stanu zdrowia po zażyciu placebo, co prowadzi do aktywacji mózgu i wywołania fizjologicznych zmian. Mózg wytwarza endorfiny i inne neuroprzekaźniki, które działają na receptory bólu i poprawiają ogólne samopoczucie.

Istnieje też teoria warunkowania behawioralnego. Zgodnie z tą nią pacjent kojarzy przyjmowanie placebo ze zmniejszeniem nasilenia objawów. To oznacza, że pacjent automatycznie reaguje na substancję lub procedurę, ponieważ nauczył się, że jest to związane z poprawą zdrowia.

Według innej teorii relacja między pacjentem a lekarzem ma ogromne znaczenie dla efektu placebo. Jeśli czujesz się  wspierany przez lekarza, wzrasta szansa na poprawę stanu zdrowia.

Przykłady zastosowania placebo

Efekt placebo stosuje się przede wszystkim w badaniach klinicznych, aby ocenić skuteczność nowych leków. Grupa kontrolna otrzymuje placebo, podczas gdy grupa badana otrzymuje nowy lek. Porównanie wyników między grupą kontrolną a grupą badaną pozwala ocenić, czy nowy preparat jest skuteczny.

Placebo wykorzystuje się również w praktyce medycznej, choć zgodnie z rozporządzeniami Unii Europejskiej można stosować je w terapii eksperymentalnej i tylko w przypadku, gdy konwencjonalne metody leczenia nie przynoszą spodziewanego efektu. Doskonałym przykładem placebo są leki homeopatyczne pochodzenia mineralnego, roślinnego lub zwierzęcego. W ich składzie nie ma substancji czynnych w ilości, które mogłyby wywołać działanie na organizm, o czym pacjenci doskonale wiedzą z informacji na opakowaniu lub ulotce. Jednak skuteczność działania danego preparatu u innych osób pozwala wierzyć w jego działanie. Metoda wywołuje liczne kontrowersje i nie powinna zastępować tradycyjnego leczenia.

Efekt placebo dotyczy również antykoncepcji hormonalnej – w blistrze znajduje się 21 tabletek, z czego 7 z nich nie ma żadnych właściwości. Praktyka ta ma służyć wyrobieniu nawyku codziennego dawkowania. 

Choroby, dla których stosuje się placebo

Placebo bywa stosowane w różnych schorzeniach, takich jak:

• migrena;

• astma oskrzelowa;

• nadciśnienie tętnicze;

• depresja;

• lęki;

• nadczynność tarczycy. 

Preparaty i procedury placebo mogą być również stosowane w leczeniu przewlekłych dolegliwości bólowych i bezsenności.

W przypadku bólu przewlekłego, placebo może działać poprzez zmniejszenie percepcji bólu i poprawę samopoczucia pacjenta. W przypadku depresji i lęków, placebo w formie leków przeciwlękowych i leków przeciwlękowych bez recepty może wywoływać efekt antydepresyjny i przynieść ulgę.

Czy pacjent świadomie stosuje placebo?

Efekt placebo to ciekawe zagadnienie, ale również kwestia, która budzi mnóstwo wątpliwości natury moralnej. W przypadku badań nad skutecznością leku, uczestnicy nie są informowani, czy zostanie im podany nowatorski lek czy środek placebo. Brak świadomości jest tu jednak ważną częścią eksperymentu i przynosi wiedzę na temat skuteczności nowego leku.

Niektórzy świadomie sięgają po placebo. Przykładem może być eksperymentalna terapia, którą lekarz proponuje, gdy inne metody leczenia nie przynoszą spodziewanego efektu. Z omawianego efektu korzystają także zwolennicy homeopatii, którzy twierdzą, że preparaty tego rodzaju są bezpieczne dla zdrowia i nie niosą ze sobą skutków ubocznych. Ponadto wierzą, że za pomocą tych preparatów – których skład doskonale znają – można skutecznie leczyć różne schorzenia, a w procesie leczenia ważną rolę odgrywa psychika. 

• Sprawdź również, jakie leki na alergie bez recepty są dostępne na rynku. 

Efekt placebo a nocebo

Przeciwieństwem placebo jest efekt nocebo, czyli zjawisko, w którym negatywne oczekiwania osoby przyjmującej substancję obojętną (np. placebo) prowadzą do wystąpienia negatywnych skutków ubocznych. Przykładem może być sytuacja, gdy czytasz o działaniach niepożądanych danego leku i pod wpływem silnego lęku i negatywnego nastawienia zaczynasz ich doświadczać, nawet jeśli preparat leczniczy jest dla Ciebie bezpieczny.