Jakie informacje może wnieść badanie poziomu prolaktyny we krwi?

Co to jest prolaktyna?

Prolaktyna to hormon wydzielany przez komórki laktotropowe przedniego płata przysadki mózgowej. W mniejszych ilościach może być również wytwarzana przez tkanki macicy, tkankę tłuszczową, skórę, gruczoł sutkowy oraz komórki układu odpornościowego. Jej wydzielanie jest kontrolowane przez dopaminę, związek wydzielany przez podwzgórze. Wysokie stężenie dopaminy obniża produkcję prolaktyny. 

Fizjologicznie stężenie prolaktyny we krwi jest podwyższone podczas snu, seksu, ćwiczeń fizycznych, hipoglikemii (zbyt niskiego poziomu glukozy we krwi), w ciąży, laktacji i połogu oraz podczas doświadczania silnego lub przewlekłego stresu. Każde drażnienie brodawki sutkowej przez ssące niemowlę powoduje krótkotrwały pik stężenia prolaktyny.

Zgodnie z rytmem dobowym wydzielania prolaktyny, jej najwyższe stężenie we krwi obserwujemy w nocy. Jej poziom zależy również od fazy cyklu miesiączkowego. W fazie folikularnej poziom prolaktyny jest wysoki i spada w drugiej fazie cyklu, fazie lutealnej. W ciąży, laktacji i połogu jej stężenie we krwi wzrasta nawet 20-krotnie. Można wtedy zaobserwować nawet dwukrotne zwiększenie objętości przedniego płata przysadki mózgowej.

Za co odpowiada prolaktyna?

Zadaniem prolaktyny u kobiet jest głównie kontrolowanie pojawienia się i utrzymania laktacji. Razem z hormonami jajnika pobudza gruczoł sutkowy do rozwoju i wzrostu. Zarówno u kobiet (karmiących piersią lub nie) jak i mężczyzn poziom prolaktyny wpływa na samopoczucie, a nawet na działanie układu odpornościowego.

Hormon ten reguluje funkcjonowanie układu rozrodczego. Jego działanie wpływa na produkcję hormonów steroidowych przez jajniki, testosteronu przez jądra oraz wydzielanie FSH i LH przez przysadkę mózgową u obu płci. Wykazano, że prolaktyna ma związek z występowaniem zaburzeń erekcji u mężczyzn. 

Zaburzenia wydzielania prolaktyny mogą objawiać się nieregularnymi miesiączkami, brakiem owulacji, a nawet wtórnym brakiem miesiączki. W diagnostyce niepłodności przeprowadza się diagnostykę w kierunku hiperprolaktynemii. 

Kiedy oznaczamy poziom prolaktyny?

Poziom prolaktyny oznacza się:

• u pacjentów z zaburzeniami widzenia,

• przy zmniejszeniu libido,

• w diagnostyce objawów depresji, drażliwości,

• w diagnostyce zaburzeń miesiączkowania, takich jak wtórny brak miesiączki, cykle bezowulacyjne, 

• przy poszukiwaniu przyczyn niepłodności żeńskiej i męskiej,

• w przypadku osteoporozy,

• przy objawach hiperandrogenizacji u kobiet – hirsutyzmie (nadmiernym owłosieniu ciała) i trądziku,

• w diagnostyce braku owłosienia u mężczyzn, 

• przy podejrzeniu zaburzeń pracy przysadki mózgowej,

• w diagnostyce męskiej impotencji,

• przy podejrzeniu PCOS,

• w diagnostyce bólów głowy,

• przy ginekomastii (powiększeniu gruczołów sutkowych u mężczyzn i dzieci),

• gdy u kobiet po porodzie nie pojawia się laktacja,

• przy mlekotoku, 

• w monitorowaniu skuteczności leczenia guzów przysadki o typie prolactinoma.

Jak przygotować się do badania prolaktyny?

By odpowiednio wykonać pobranie próbki krwi do badania, należy spełnić kilka warunków:

• Na badania przyjdź rano, najlepiej 2–3 godziny po przebudzeniu (stężenie prolaktyny wykazuje wahania dobowe).

• Na kilkanaście godzin przed pobraniem krwi nie pij alkoholu, unikaj współżycia, karmienia piersią i jakiegokolwiek pobudzania brodawek sutkowych.

• Unikaj intensywnych ćwiczeń Krótko przed pobraniem krwi unikaj intensywnych ćwiczeń i sytuacji stresowych. 

Krew pobiera się między 2. a 5. dniem cyklu miesięcznego. Jeśli poziom prolaktyny ma być oznaczony u mężczyzn, chłopców i niemiesiączkujących dziewczynek, można pobrać krew do tego badania każdego dnia.

Normy poziomu prolaktyny 

• U miesiączkujących kobiet zakresy referencyjne dla stężenia prolaktyny wynoszą 102–496 µIU/l (nie powinny przekraczać 25 µg/l). W zależności od laboratorium jednostki mogą się różnić, więc i zakres norm między różnymi laboratoriami mogą być inne; 

• W ciąży stężenie prolaktyny znacznie rośnie i wynosić nawet 400 µg/l; 

• U mężczyzn norma dla prolaktyny jest stała i wynosi 86–324 µIU/l (nie powinna być wyższa niż 15 µg/l).

Interpretacja i znaczenie wyników poziomu prolaktyny

Hiperprolaktynemia jest najczęstszym zaburzeniem hormonalnym przysadki mózgowej. Stężenie prolaktyny przekraczające 500 µg/l bywa objawem prolactinoma, łagodnego guza przysadki mózgowej. Jeżeli prolactinoma jest niewielkich rozmiarów, zwykle jego stężenie nie przekracza 200 µg/l.

Niektóre leki także mogą wpływać na poziom prolaktyny we krwi. Warto wspomnieć lekarzowi oceniającemu wyniki badania, jakie leki się przyjmuje. Szczególnie należy zwrócić uwagę na preparaty metoklopramidu, labetalolu, cymetydyny, na antykoncepcję hormonalną, leki przeciwdepresyjne i neuroleptyczne.

Za wysokie stężenie prolaktyny może być objawem:

• ciąży,

• niedoczynności tarczycy, 

• niezłośliwym guzie przysadki mózgowej,

• akromegalii,

• PCOS,

• przewlekłej niewydolności nerek i/lub wątroby,

• uszkodzenia szypuły przysadki po przebytej radioterapii, urazie lub jako wynik lub ucisku guza ośrodkowego układu nerwowego.

Zbyt niskie stężenie prolaktyny u dorosłych i dzieci obojga płci może świadczyć o:

• niewydolności przedniego płata przysadki mózgowej,

• zespole Sheehana, czyli poporodowej martwicy, a w skutek tego niewydolności przysadki.

Jeśli dostrzegasz objawy wskazujące na zaburzenia poziomu prolaktyny, skonsultuj się z endokrynologiem lub ginekologiem. Lekarz zleci odpowiednie badania i oceni stężenie tego hormonu. W przypadku wykrycia nieprawidłowości mogą być konieczne dalsze, bardziej szczegółowe badania.