Panel PSA – kto powinien wykonać to badanie? Jak interpretować wyniki?

PSA panel – co to za badanie?

Panel PSA (swoistego antygenu prostaty) jest czułym badaniem, służącym do określenia ryzyka obecności raka prostaty. Wykonuje się go z próbki krwi żylnej poprzez oznaczenie w niej poziomu:

• wolnego PSA (fPSA), który uległ proteolizie i pozostaje we krwi w formie niezwiązanej z białkami,

• całkowitego PSA (tPSA), czyli sumy wolnego PSA i PSA związanego z białkami – inhibitorami proteazy.

Następnie wyliczany jest stosunek fPSA do tPSA, a wynik podawany jest w procentach. Możesz spotkać się z różnymi określeniami tego badania, ale najczęściej stosuje się nazwy „panel PSA” i „wskaźnik fPSA/tPSA”.

Rak prostaty (inaczej rak gruczołu krokowego lub rak stercza) to najczęściej rozpoznawany na świecie nowotwór złośliwy u mężczyzn. Jeśli zostanie wcześnie rozpoznany i leczony, wiąże się zwykle z dobrym rokowaniem. W większości przypadków zmiana rośnie wolno i późno daje przerzuty odległe. Symptomy choroby (np. trudności z oddawaniem moczu) pojawiają się dość późno, co utrudnia rozpoznanie schorzenia u pacjentów, którzy nie zgłaszają się na badania przesiewowe. To dlatego tak ważne jest, abyś wykonywał regularnie badania profilaktyczne, w tym badanie PSA. Zgłoś się na e-konsultację lub wizytę stacjonarną do lekarza rodzinnego i zapytaj o roczny przegląd zdrowia.

• Przeczytaj także, czym są mięśnie Kegla u mężczyzn i dlaczego warto je ćwiczyć!

Kto powinien wykonać panel PSA?

Panel PSA jest jednym z podstawowych badań krwi u mężczyzn, u których poziom PSA całkowitego wynosi 4–10 ng/ml. W zależności wyniku wskaźnika fPSA/tPSA lekarz podejmie decyzję o wykonaniu dodatkowych badań w kierunku raka prostaty. Należą do nich m.in. USG przezodbytnicze i biopsja gruczołu krokowego (pobranie wycinka prostaty do badania histopatologicznego).

Jak przebiega badanie?

Badanie panelu PSA jest niemal bezbolesne – do jego wykonania potrzebna jest jedynie próbka krwi żylnej. Personel medyczny (pielęgniarka lub diagnosta laboratoryjny) pobiera ją zwykle z żyły łokciowej, a następnie przekazuje do analizy. 

Aby uzyskać wiarygodny wynik, do badania musisz się odpowiednio przygotować. Na kilka dni przed wizytą w laboratorium unikaj długotrwałego pozostawania w pozycji siedzącej czy jazdy na rowerze. Zrezygnuj również ze współżycia. Do badania nie musisz przystępować na czczo. Pamiętaj, że nie powinieneś wykonywać panelu PSA, jeśli w ciągu 2–3 tygodni przed badaniem przeszedłeś zabieg inwazyjny w obrębie gruczołu krokowego lub badanie per rectum (palcem przez odbyt). Badanie wymaga wówczas powtórzenia.

Niektóre leki (niesteroidowe leki przeciwzapalne, statyny, inhibitory 5-alfa reduktazy, tiazydy) mogą obniżać poziom całkowitego PSA we krwi, a przez to wpływać na wynik wskaźnika fPSA/tPSA. Jeżeli zażywasz jakiekolwiek leki, poinformuj o tym lekarza. Specjalista uwzględni stosowane przez Ciebie środki farmakologiczne podczas interpretacji wyników badań.

• Sprawdź również, jaką funkcję pełni testosteron w Twoim organizmie.

Jakie są normy wskaźnika fPSA/tPSA?

Wartości referencyjne wskaźnika fPSA/tPSA zostały opracowane przez badaczy na podstawie licznych badań naukowych. Zgodnie z wytycznymi przyjmuje się, że:

• odsetek wolnego PSA przekraczający 25% świadczy o niskim ryzyku raka prostaty,

• odsetek wolnego PSA niższy niż 10% wiąże się z wysokim ryzykiem raka prostaty.

Pamiętaj, że normy te są stosowane jedynie w odniesieniu do pacjentów, u których poziom PSA całkowitego wynosi między 4 a 10 ng/ml. W przypadku wartości tPSA <4 ng/ml lub >10 ng/ml wynik panelu PSA może być niewiarygodny.

Dlaczego warto wykonać badanie panelu PSA?

Panel PSA jest przydatnym narzędziem diagnostycznym u mężczyzn, u których wynik całkowitego PSA mieści się w tzw. szarej strefie (4–10 ng/ml). Z jednej strony określenie stosunku wolnego PSA do PSA całkowitego pomaga lekarzowi wyodrębnić pacjentów, u których ryzyko raka prostaty jest podwyższone. Powinni oni zostać poddani dalszej diagnostyce, a w przypadku rozpoznania choroby nowotworowej – leczeniu. Z drugiej strony wykonanie panelu PSA pozwala uniknąć zbędnych badań (w tym inwazyjnej biopsji gruczołu krokowego) u tych mężczyzn, u których wskaźnik fPSA/tPSA wynosi >25%. 

Jeżeli wyniki Twoich badań są nieprawidłowe lub zauważyłeś u siebie objawy mogące wskazywać na choroby prostaty, niezwłocznie zgłoś się do urologa! Pamiętaj, że szybka, profesjonalna diagnostyka zwiększa szansę na pełne wyleczenie.