Rogowacenie słoneczne – co to za choroba? Przyczyny powstania i sposoby postępowania

Co to jest rogowacenie słoneczne?

Rogowacenie słoneczne to powszechna choroba skóry, która charakteryzuje się występowaniem zmian hiperkeratotycznych (nadmiernego rogowacenia naskórka) na podłożu skóry uszkodzonej działaniem promieni ultrafioletowych lub skóry starczej. Rogowacenie słoneczne przez część specjalistów uznawane jest za stan przednowotworowy, przez innych za raka kolczystokomórkowego in situ. Określenie „in situ” oznacza raka nienaciekającego, czyli inaczej rozwijającego się w miejscu, w powierzchownej warstwie nabłonka.

Rozwój rogowacenia słonecznego wiąże się z uszkodzeniem DNA keratynocytów (komórek odpowiedzialnych za produkcję keratyny w skórze) pod wpływem UVR, czyli promieniowania ultrafioletowego. Wśród czynników ryzyka rozwoju rogowacenia słonecznego wymienia się poza starszym wiekiem i oparzeniami po opalaniu dodatkowo:

• niski fototyp skóry (I i II), czyli skóra bardzo jasna lub jasna, która brązowieje bardzo rzadko lub w ogóle nie brązowieje i która łatwo doznaje poparzeń słonecznych,

• zamieszkanie w strefach geograficznych okołorównikowych,

• przewlekłe stosowanie leków immunosupresyjnych (obniżających odporność),

• zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (Human papilloma virus – HPV),

• inne cechy posłonecznego uszkodzenia skóry, m.in. pogrubienie, plamy soczewicowate.

Rogowacenie słoneczne – jakie daje objawy?

W przebiegu rogowacenia słonecznego rzadko obserwuje się pojedyncze zmiany, najczęściej stwierdza się kilka, kilkanaście ognisk. Choroba charakteryzuje się występowaniem czerwono-żółtych nawarstwień łuszczącej się skóry. Zmiany te mają szorstką powierzchnię i osiągają rozmiar od kilku milimetrów do 2–3 cm. Próba oddzielenia nawarstwienia kończy się niezbyt nasilonym krwawieniem i odsłania wilgotną powierzchnię. W zależności od stopnia zaawansowania choroby specjaliści wyróżnili trzy jej postacie: 

• rogowacenie słoneczne pierwszego stopnia (widoczne, ledwo wyczuwalne zmiany) – obserwuje się zmiany subkliniczne, niekiedy plamy brunatno-czerwone, bez powierzchniowej szorstkości,

• rogowacenie słoneczne drugiego stopnia (widoczne, wyczuwalne zmiany) – występują szorstkie, hiperkeratotyczne zmiany,

• rogowacenie słoneczne trzeciego stopnia (widoczne, hiperkeratotyczne zmiany) – przeważają czerwono-brunatne złuszczające się blaszki w obrębie skóry uszkodzonej posłonecznie.

Zmiany w przebiegu rogowacenia słonecznego mogą ulec samoistnej regresji (zniknąć), pozostać przez wiele lat w niezmienionej formie lub ulec progresji (rozwinąć się) do raka kolczystokomórkowego. Rogowaceniu słonecznemu towarzyszą również objawy nadmiernego opalania. Typowa jest hipopigmentacja, objawiająca się jako białe plamki po opalaniu. Ich występowanie wiąże się z uszkodzeniem melanocytów (komórek odpowiedzialnych za produkcję naturalnego barwnika). Występuje pieczenie i schodzenie skóry po opalaniu.

Do jakiego lekarza się zgłosić?

Rozpoznaniem i leczeniem rogowacenia słonecznego zajmuje się dermatolog. Lekarz ten zajmuje się chorobami skóry i jej przydatków. Zgłoś się na konsultację do dermatologa, kiedy zaobserwujesz u siebie objawy mogące sugerować rogowacenie słoneczne. Jeśli należysz do grupy zwiększonego ryzyka tej choroby, zapisz się na wizytę u dermatologa, aby przedstawił Ci najskuteczniejsze sposoby profilaktyki. Dzięki fachowym poradom możesz zapobiec rogowaceniu słonecznemu i cieszyć się piękną, zdrową skórą.

Jak przebiega diagnostyka rogowacenia słonecznego?

Rozpoznanie rogowacenia słonecznego opiera się przede wszystkim na obrazie klinicznym. Wiele cennych informacji lekarz uzyskuje podczas badania podmiotowego – wywiadu. Badanie histopatologiczne wskazane jest w przypadkach występowania zmian ostrozapalnych, o dużej średnicy, krwawiących, z towarzyszącym świądem i przeczulicą skóry. Z uwagi na zbliżone objawy konieczna jest diagnostyka różnicowa rogowacenia słonecznego z takimi schorzeniami, jak m.in.: brodawki łojotokowe, brodawki wirusowe, plamy soczewicowate, choroba Bowena, postać krążkowa tocznia rumieniowatego, znamię brodawkujące, rogowiak kolczystokomórkowy. 

Leczenie rogowacenia słonecznego

Leczenie rogowacenia słonecznego może mieć różny charakter w zależności od zaawansowania choroby. Część dermatologów zaleca obserwację i niepodejmowanie leczenia zmian łagodnych. Inni wskazują na konieczność leczenia poszczególnych, widocznych klinicznie ognisk, uważanych za zmiany „podwyższonego ryzyka”. Są lekarze, którzy zalecają leczenie szerszego pola skóry uszkodzonej przez promieniowanie słoneczne. W związku z tym wybór metody leczenia zależy w dużej mierze od liczby ognisk rogowacenia słonecznego i fotouszkodzenia skóry.

Przy co najwyżej 5 ogniskach chorobowych wykorzystuje się metody leczenia miejscowego lub ogranicza się postępowanie do obserwacji. Najczęściej stosowana jest kriodestrukcja (krioterapia) metodą kontaktową lub natryskową. Krioterapia może być łączona z innymi metodami, np. z miejscowo aplikowanym 5-fluorouracylem. Do innych metod leczenia stosunkowo łagodnych postaci rogowacenia słonecznego należą lasery ablacyjne, zwłaszcza laser CO2 i erbowo-yagowy, oraz łyżeczkowanie, elektrokoagulacja, przy czym dwa ostatnie zabiegi wiążą się z ryzykiem powstania blizn.

Przy dużej liczbie ognisk rogowacenia słonecznego i fotouszkodzeniu skóry leczenie wygląda inaczej. Stosowane są przede wszystkim:

• 5-fluorouracyl – środek chemoterapeutyczny do miejscowego nakładania, hamujący syntezę DNA i zmieniający funkcję RNA,

• miejscowe modyfikatory odpowiedzi immunologicznej – lekiem pierwszego rzutu jest imikwimod, który aplikuje się w postaci 5-procentowego kremu na zmiany chorobowe z niewielkim marginesem,

• terapia fotodynamiczna (photodynamic therapy – PDT) – opiera się na działaniu światła o ściśle określonej długości fali, skuteczność metody szacowana jest na 75–92% przy 1–2 sesjach,

• peelingi chemiczne, średnio głębokie i dermabrazja – najczęściej stosuje się kwas glikolowy oraz kwas trójchlorooctowy, mechanizm działania polega na złuszczeniu zmienionego chorobowo naskórka, w którego miejscu pojawiają się później zregenerowane, zdrowe tkanki,

• mebutynian ingenolu, diklofenak, tretynoina,

• chirurgiczne usunięcie zmian skórnych – polega na stycznym do poziomu skóry ścięciu ogniska chorobowego.

Profilaktycznie i po powstaniu już zmian rogowacenia słonecznego wskazana jest fotoprotekcja. Stosuj odzież ochronną, kremy z filtrami, unikaj ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe, regularnie przeprowadzaj samokontrolę skóry, a w przypadku niepokojących zmian udaj się wizytę i badanie skóry u dermatologa.