Ropień – co to jest i jak powstaje? Poznaj objawy, rodzaje i leczenie ropnia

Co to jest ropień?

Ropień zdefiniować można jako ostro odgraniczone zbiorowisko ropy, umiejscowione w przestrzeni tkankowej. Zmiana może mieć różną lokalizację – rozwija się zarówno w tkankach miękkich, jak i w kościach. Nazwa „ropień” wiąże się ze znajdującą się wewnątrz zmiany ropą. To lepki, mętny, gęsty płyn. Ma zasadowy odczyn. Ropa pojawia się na skutek procesu zapalnego, jaki rozwija się w wyniku miejscowego zakażenia bakteriami. Ma nieprzyjemny, ostry zapach i różny kolor – od żółtego po niebieski (w zależności od czynnika wywołującego stan zapalny). W składzie ropy znajdują się takie elementy, jak: bakterie, leukocyty (krwinki białe), wysięk (płyn powstały w przebiegu zapaleń), pozostałości obumarłej tkanki. Ropień jest swego rodzaju formą ochrony przed rozprzestrzenianiem się po organizmie czynnika zapalnego.

Jak dochodzi do powstania ropni?

Do powstania ropni dochodzi w konsekwencji mieszanego zakażenia. W jego rozwoju biorą udział gronkowce (grupa bakterii Gram-dodatnich; najbardziej chorobotwórczym gatunkiem dla człowieka jest Staphylococcus aureus, czyli gronkowiec złocisty) oraz beztlenowcami (bakteriami rosnącymi i rozwijającymi się w środowisku pozbawionym tlenu). Ropa pojawia się w wyniku rozpuszczenia bakterii i mas martwiczych dzięki działaniu granulocytów (rodzaju białych krwinek) i makrofagów (komórek pochodzących od monocytów, czyli kolejnego rodzaju białych krwinek, powstających w szpiku kostnym). Następnie dochodzi do ich lizy, czyli rozpadu, któremu towarzyszy wylanie zawartości granulocytów i makrofagów do środowiska. W wyniku tego dochodzi do uwolnienia do otoczenia enzymów niszczących białka. Z czasem, gdy zapalenie przechodzi w postać przewlekłą, zawartość ropnia zostaje otoczona torebką, utworzoną z ziarniny i tkanki włóknistej.

Przyczyny powstawania ropni są różne. Najczęściej chorobotwórcze bakterie dostają się do organizmu na skutek uszkodzenia lub przerwania powłok skórnych. Przykładowo ropień może rozwinąć się z powodu obecnej w skórze drzazgi. Ropnie umiejscowione wewnątrz ciała pojawiają się jako konsekwencje: bakteryjnego zakażenia krwi, urazu penetrującego niżej położone tkanki, szerzenia się zakażenia przez ciągłość, rozsiewu bakterii razem z chłonką, przełamania fizjologicznej „bariery jelitowej”, zabezpieczającej przed przedostawaniem się bakterii stanowiących florę przewodu pokarmowego poza jego światło, zakażenia wstępującego drogą urogenitalną (jako powikłanie zakażenia układu moczowo-płciowego).

Jakie są objawy ropnia?

Ropień może się rozwinąć w skórze lub tkance podskórnej. Zmiana pojawia się zwykle w ciągu kilku dni, do 1–2 tygodni. Może mieć postać czerwonej, twardej lub ulegającej chełbotaniu masy. Objaw chełbotania oznacza, że pod palcami czuć przesuwanie się płynu. Czasami zmiana przybiera postać krosty o wielu czubkach. Ropień niekiedy składa się z kilku łączących się ze sobą części, szczególnie jeżeli jest zlokalizowany na szyi lub karku. 

W zależności od lokalizacji ropień daje nieco inne objawy. W przypadku zmian będących w bliskiej lokalizacji powłok ciała do najbardziej ogólnych dolegliwości zalicza się:

• ból;

• ocieplenie skóry, świadczące o podwyższonej temperaturze;

• zaczerwienienie skóry.

Poza nimi chory doświadcza objawów typowych dla konkretnego rodzaju ropnia. Nie zawsze obserwuje się wyciek ropy.

W jaki sposób rozpoznaje się ropnie?

Ropień skórny, czyli występujący na powierzchni skóry, nie powoduje większych trudności diagnostycznych. Rozpoznać go można gołym okiem na podstawie obrazu klinicznego. W przypadku, gdy ropień rozwija się wewnątrz organizmu, jego diagnoza może być nieco problematyczna. Konieczne okazuje się przeprowadzenie badań obrazowych, m.in.  badania ultrasonograficznego (USG). Uwidocznia ono jamę ropnia, która otoczona jest torebką włóknistą i zawiera płyn o niejednorodnej strukturze. Kiedy badanie USG nie zapewnia pewnej diagnozy, konieczne okazuje się wykonanie badań bardziej specjalistycznych, takich jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny. Niekiedy przeprowadza się diagnostyczne nakłucie ropnia z pobraniem na posiew zaaspirowanego materiału.

Jak można wyleczyć ropień?

Leczenie ropni jest konieczne. Niepodjęcie go bywa przyczyną groźnych dla życia powikłań. Kiedy ropa rozprzestrzeni się na głębsze tkanki, może dojść do ich martwicy. Samowyleczenie ropnia jest rzadką sytuacją. Do jego opróżnienia na zewnątrz dochodzi przez martwiczy fragment skóry albo błony śluzowej, a w przypadku zmian wewnętrznych ropa rozchodzi się wewnątrz organizmu.

Leczenie ropnia polega na nacięciu zmiany po wcześniejszym znieczuleniu, usunięciu wydzieliny, a następnie wypłukaniu, odkażeniu i zabezpieczeniu powstałej jamy. Doszczętność zabiegu sprawdza się palpacyjnie przez kanał cięcia chirurgicznego. Innym sposobem okazuje się nacięcie ropnia i założenie drenu, którym ewakuowana jest treść ropna. W późniejszym etapie jamę należy przepłukać, a następnie zabezpieczyć. Niekiedy konieczne jest podanie leków przeciwbakteryjnych (np. pochodnych penicyliny i metronidazolu). Antybiotykoterapia stanowi ważny punkt terapii, szczególnie u osób narażonych na uogólnione zakażenia (np. u pacjentów z cukrzycą, chorych na AIDS, z obniżoną odpornością).

Należy w tym miejscu wspomnieć o profilaktyce ropni. Skupia się ona przede wszystkim na przestrzeganiu zasad codziennej higieny oraz odkażeniu skaleczeń i utrzymywaniu gojących się ran w czystości. Powinno się też unikać sytuacji, w których może dojść do uszkodzenia skóry.

Jakie są rodzaje ropni?

Wyróżnia się wiele rodzajów ropni. Wybrane spośród nich to:

• ropień odbytu – może być związany z zapaleniem gruczołów odbytniczych (spowodowanym np. przez stosunki analne, biegunkę, uraz, zaparcie) lub też nie być powiązany z nimi (np. w chorobie Leśniowskiego-Crohna, w przypadku zmian popromiennych, ziarniniaka wenerycznego, nowotworu odbytnicy i odbytu, chłoniaka, zapalenia uchyłków jelita grubego). Towarzyszy mu m.in.: ból w czasie defekacji, świąd okolicy odbytu, utrudnione wypróżnianie się;

• ropień wątroby – zazwyczaj stwierdza się zmiany mnogie, a pojedyncze ropnie zwykle lokalizują się w prawym płacie wątroby. Chorobie nierzadko towarzyszy powiększenie wątroby i żółtaczka. Do rozwoju zmian może dojść w wyniku np. wstępującego zakażenia z dróg żółciowych zewnątrzwątrobowych, zakażenia wskutek przejścia bakterii do wątroby przez tętnicę wątrobową;

• ropień okołomigdałkowy – najczęściej występuje jednostronnie i stanowi powikłanie nieprawidłowo leczonej lub nieleczonej anginy. Objawia się m.in.: bólem głowy, gardła, ucha, problemem z otwarciem jamy ustnej (szczękościskiem), nieprzyjemnym zapachem z ust, trudnościami z przełykaniem, obrzękiem twarzy i szyi, powiększeniem okolicznych węzłów chłonnych, zmianą głosu na „kluskowaty”;

• ropień podprzeponowy – stanowi skutek uboczny stanów zapalnych w jamie brzusznej, toczących się blisko przepony, np. zapalenia wyrostka robaczkowego, pęknięcia wrzodu żołądka. Objawami są m.in.: wysokie ustawienie i ograniczona ruchomość przepony, wymioty, dreszcze, gorączka, ból brzucha;

• ropień języka – umiejscawia się w tkankach głębokich języka, częściej dotyka kobiet. Rozwojowi ropnia sprzyjają: rana języka, zropiała torbiel dna jamy ustnej, zapalenie języka lub migdałka językowego. Towarzyszą mu m.in.: ból, obrzęk, asymetria i ograniczona ruchomość języka, ślinotok, odynofagia (bolesność podczas połykania), powiększenie węzłów chłonnych okolicy podbródkowej i podżuchwowej, cuchnięcie z ust;

• ropień mózgu – może wynikać z przeniesienia bakterii z ropnia podśluzówkowego, być powikłaniem urazu głowy, zabiegu chirurgicznego, infekcji zatok, wyrostka sutkowatego czy ucha. Towarzyszą mu objawy związane ze wzmożonym ciśnieniem śródczaszkowym (dochodzi do niego w wyniku rośnięcia ropnia i zajmowania coraz większego obszaru w mózgu; wśród objawów wymienia się wówczas ból głowy, dezorientację, wymioty), z uszkodzeniem mózgu (są to ogniskowe objawy neurologiczne, objawiające się np. niedowładami, zaburzeniami czucia, afazją), z infekcją (np. osłabienie, podwyższona temperatura ciała);

• ropień płuca – rzadko występuje, objawia się m.in. kaszlem z wykrztuszaniem ropnej plwociny, dreszczami, bólem w klatce piersiowej, uczuciem duszności, ogólnym złym samopoczuciem, nawracającą gorączką. Do powstania zmiany może dojść w wyniku zapalenia płuc, raka płuca czy zaaspirowania ciała obcego;

• ropień Brodiego – przewlekłe zapalenie szpiku i kości, najczęściej stwierdza się go w okolicy stawu skokowo-goleniowego, stawu kolanowego czy w przynasadach kości długich;

• ropień zęba – dzieli się na kilka rodzajów:

• zapalenie tkanek okołowierzchołkowych: ropień podśluzówkowy, ropień podokostnowy, ropień okołowierzchołkowy;

• zapalenie tkanek przyzębia: ropień okołokoronowy, ropień dziąsła, ropień przyzębia, połączone zmiany periodontalno-endodontyczne.

Jeżeli do nagromadzenia ropy dochodzi w istniejącej wcześniej jamie, np. w pęcherzyku żółciowym, jamie opłucnej lub jamie stawowej, mówimy nie o „ropniu”, a o „ropniaku”.