Ropień mózgu – przyczyny powstawania, objawy i sposoby leczenia

Ropień mózgu – co to jest?

Ropień to ostro odgraniczone zbiorowisko ropy, jakie rozwija się w przestrzeni tkankowej. Zmiana może pojawić się w różnych miejscach, a jednym z jej rodzajów jest ropień mózgu. Może on występować pojedynczo lub mnogo. Stanowi około 8% zmian ogniskowych mózgowia w krajach rozwijających się oraz 1–2% w krajach wysoko rozwiniętych (zmiana ogniskowa to każde ograniczone zaburzenie echostruktury narządu). Śmiertelność z powodu ropnia mózgu szacuje się na 5–20%.

Ropień mózgu jest wynikiem głównie zakażenia bakteryjnego, które powoduje rozwój stanu zapalnego. Na wczesnym etapie zapalenia (1–3 dzień infekcji) stwierdza się lokalny stan zapalny i obrzęk mózgu. W 4–9 dobie wraz z nasileniem stanu zapalnego dochodzi do stopniowego obumierania okolicznych tkanek i powstania jamy martwiczej. Następnie rozwija się mocno unaczyniona torebka ropnia, która wypełniona jest mętną, gęstą, lepką treścią ropną. Jak długo rozwija się ropień mózgu? Zazwyczaj zajmuje to do około 2 tygodni.

Jakie są przyczyny powstania ropnia mózgu?

W większości przypadków ropnie mózgu rozwijają się na skutek infekcji ucha środkowego, wyrostka sutkowatego kości skroniowej, zatok przynosowych. Zmiana bywa konsekwencją gromadzenia się zakażonego materiału z ropnia podśluzówkowego (silnego procesu zapalnego w tkankach okołowierzchołkowych zęba). Ropień mózgu może mieć podłoże krwiopochodne i pojawić się w wyniku infekcyjnego zapalenia wsierdzia czy zakażenia ogólnoustrojowego (zazwyczaj są to wówczas mnogie ropnie mózgu). Rozwojowi zmiany sprzyja uraz głowy penetrujący do mózgu lub zabieg chirurgiczny. Grupą szczególnie predysponowaną do powstania ropnia mózgu są osoby z wrodzoną siniczą wadą serca. Szacuje się, że ropnie mózgu występują u nich 10 razy częściej niż u reszty ludzi. Dodatkowo narażone są osoby o obniżonej odporności, z immunosupresją po przeszczepie, po sterydoterapii czy z objawami cukrzycy.

Jakie bakterie powodują ropnie mózgu?

Za powstanie ropnia mózgu odpowiadać mogą różne rodzaje bakterii i pierwotniaków. Cześć z nich można podejrzewać, biorąc pod uwagę miejsce występowania pierwotnego zakażenia. Oto przykłady:

• Toxoplasma gondii (AIDS),

• Staphylococcus aureus (urazy),

• Streptococcus viridans (infekcyjne zapalenie wsierdzia),

• Fusobacterium, Haemophilus, paciorkowce tlenowe i beztlenowe (zapalenie zatok przynosowych), 

• Pseudomonas aeruginosa (zapalenie wyrostka sutkowatego),

• Enterobacteriaceae (zapalenie ucha środkowego).

Ropień mózgu – objawy

Objawy ropnia mózgu podyktowane są trzema głównymi stanami:

• infekcją – osłabienie, podwyższona temperatura ciała, szybkie męczenie się, ospałość, dreszcze,

• wzmożonym ciśnieniem śródczaszkowym na skutek powiększenia się ropnia i zajmowania przez niego coraz więcej miejsca w mózgu – dezorientacja, ból głowy (zazwyczaj tępy i o uogólnionym charakterze), wymioty, nudności, splątanie,

• uszkodzeniem mózgu (ogniskowymi objawami neurologicznymi) – zaburzenia mowy (afazja), niedowład połowiczy czy zaburzenia czucia.

Na obraz kliniczny ropnia mózgu wpływa bardzo dużo czynników, w tym: wielkość samej zmiany, jej lokalizacja, inwazyjność czynników chorobotwórczych oraz stan ogólny.

W jaki sposób rozpoznaje się ropnie mózgu?

W przypadku podejrzenia ropnia mózgu ważną rolę oprócz badania podmiotowego (wywiadu), badania przedmiotowego, czyli obrazu klinicznego (triada najczęstszych objawów, obejmująca  ogniskowe objawy neurologiczne, gorączkę, ból głowy, z dużym prawdopodobieństwem wskazuje na ropień mózgu), odgrywają badania obrazowe. Najczęściej korzysta się z rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej z zastosowaniem dożylnych środków cieniujących. W określeniu antybiotykoterapii, która stosowana jest w chorobach wywołanych przez bakterie, istotne jest też określenie rodzaju patogenu, jaki odpowiada za ropień mózgu. Najlepszą drogą do uzyskania informacji o rodzaju patogenu powodującego ropień jest badanie bakteriologiczne. Materiał do niego uzyskuje się śródoperacyjnie. Ropień mózgu jest przeciwwskazaniem do nakłucia lędźwiowego.

Ropień mózgu – czy da się go wyleczyć?

Ropień mózgu jest stanem zagrażającym życiu. Wymaga pilnej interwencji neurochirurgicznej. Leczenie polega na drenażu ropy i na obniżeniu ciśnienia śródczaszkowego. Choremu podaje się antybiotyki drogą dożylną. W razie potrzeby stosuje się również inne leki, np. przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, przeciwdrgawkowe. Czasem podaje się dożylnie płyny celem wyrównania zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej. Leczenie wymaga też usunięcia pierwotnego źródła zakażenia. Otwarte usunięcie ropnia jest obecnie stosowane w miarę rzadko. Wydaje się ono wskazane m.in. w przypadku: nieudanej aspiracji, ropni zawierających gaz, wielokomorowych, ze współistniejącymi przetokami, o średnicy przekraczającej 3 cm, pourazowych (zawierających fragmenty kości lub ciała obce).

Jakie powikłania może powodować ropień mózgu?

Ropień mózgu powoduje poważne skutki uboczne. Jego następstwami mogą być m.in.:

• upośledzenie słuchu,

• padaczka, 

• wodogłowie, 

• upośledzenie umysłowe, 

• niedowłady lub porażenia, 

• zaburzenia mowy,

• upośledzenie czynności poznawczych.