Czym są salicylany i gdzie występują?

Czym są salicylany?

Salicylany to sole lub estry kwasu salicylowego. Mają postać bezbarwnych kryształków. Występują powszechnie w roślinach (w warzywach, w owocach, a nawet w ziołach). Rolą tych związków jest zabezpieczenie roślin m.in. przed niekorzystnymi czynnikami środowiskowymi. Salicylany zasilają też składy niektórych leków oraz kosmetyków. Wykazują bowiem właściwości przeciwzapalne i przeciwbólowe, a także przeciwzakrzepowe.

Nie przez wszystkich salicylany są tolerowane. Zarówno w naturalnej postaci, jak i w formie składnika leku mogą wywołać reakcję nadwrażliwości (nie ma ona charakteru alergicznego, jaką mogą wywołać alergeny pokarmowe). Wówczas konieczne jest zmodyfikowanie diety albo zmienienie stosowanego środka farmakologicznego w przypadku nadwrażliwości na syntetyczne salicylany. Na nic jednak nie zdadzą się tu testy na alergie pokarmowe (w tym testy molekularne, takie jak test ALEX). Wykażą, że nie masz uczulenia, a i tak będziesz obserwować niepokojące objawy po zjedzeniu produktów z salicylanami.

Występowanie salicylanów

Obecność salicylanów w jedzeniu, lekach i kosmetykach jest tak powszechna, że sporego wysiłku wymaga, by wykluczyć wszystkie produkty, które je zawierają. To ważne w przypadku osób, u których zdiagnozowano nietolerancję salicylanów.

Leki zawierające salicylany

Salicylany stanowią składniki wielu popularnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), takich jak:

• ibuprofen,

• naproksen,

• ksetoprofen,

• diklofenak.

Salicylany w kosmetykach

Salicylany są popularnym składnikiem kosmetyków działających antybakteryjne i wysuszająco. Znajdziesz je więc przede wszystkim w preparatach przeznaczonych do pielęgnacji cery tłustej i trądzikowej. Jeśli zauważysz na opakowaniu adnotację, że peeling enzymatyczny czy żel do mycia twarzy zawierają kwas BHA, możesz mieć pewność, że w składzie są salicylany. Kwasy BHA to beta-hydroksykwasy, do których należy kwas salicylowy.

Salicylany w żywności

Podstawowym naturalnym źródłem salicylanów są:

• warzywa (brokuły, bakłażan, cykoria, endywia, kukurydza, lucerna, papryczki chili, ogórki, pomidory, rzodkiewka, szpinak, seler, rzeżucha, zielone oliwki),

• owoce (ananas, awokado, brzoskwinie, czosnek, borówka amerykańska, jabłka, jeżyny, porzeczki, daktyle, grejpfrut, figi, liczi, mango, maliny, morele, melon, rodzynki, truskawki, wiśnie, winogrona, śliwki, żurawina),

• grzyby (pieczarki),

• przyprawy i zioła (anyż, bazylia, curry, chili, estragon, goździki, gałka muszkatołowa, kminek, kmin rzymski, koper, koper włoski, kozieradka, kardamon, liść laurowy, mięta, musztarda, oregano, ocet balsamiczny, pieprz, papryka, papryka cayenne, tabasco, tymianek, wanilia, szałwia, ziele angielskie),

• orzechy (pistacje, orzeszki arachidowe),

• substancje słodzące (ksylitol, lukrecja, miód).

Ponadto związki te występują w popularnych napojach. Mowa tu o kawie (w tym o kawie zbożowej), herbacie (miętowej i czarnej), coli oraz alkoholu.

Jak rozpoznać uczulenie na salicylany?

W kontekście reakcji nadwrażliwości na pewne związki możemy mówić o reakcji alergicznej albo niealergicznej. Rządzą nimi inne mechanizmy. Pierwsza angażuje układ opornościowy, a druga zachodzi bez jego udziału. Mówiąc o alergii na salicylany, mamy na myśli nieswoistą reakcję nietolerancji, a więc reakcję pseudoalergiczną (czy też posługując się wcześniej wprowadzonym nazewnictwem – niealergiczną). Zmaga się z nią około 2,5% populacji. W Polsce odsetek ten wynosi 0,6%. Są to przede wszystkim osoby dorosłe i częściej kobiety niż mężczyźni. U dzieci stwierdzenie nietolerancji salicylanów jest trudne. Nieswoista odpowiedź organizmu pojawia się po kontakcie zarówno z salicylanami, jak i ich pochodnymi oraz z kwasami o podobnej budowie (np. z kwasem acetylosalicylowym).

Typowymi objawami nadwrażliwości na salicylany są:

• reakcja skórna (pokrzywka),

• obrzęk naczynioruchowy,

• astma oskrzelowa, 

• przewlekły stan zapalny zatok przynosowych,

• polipy błon śluzowych nosa.

Alergia na salicylany – jak sobie z nią radzić?

Nietolerancję na salicylany weryfikuje się najczęściej poprzez wykonanie doustnej próby prowokacyjnej. W razie potwierdzania diagnozy konieczne jest unikanie tych związków. W przypadku leków konieczne jest zrezygnowanie ze stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Lek przeciwbólowy bez salicylanów, po który możesz bezpiecznie sięgać w przypadku nadwrażliwości na te związki, to np. paracetamol, który nie należy do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalanych. 

Przy nadwrażliwości na salicylany konieczne jest zwracanie uwagi na barwniki azotowe. Przykładowo czerwień koszenilowa również może sprowokować nieswoistą reakcję, jeśli nie tolerujesz salicylanów.

Koniecznie przyjrzyj się swojej diecie i wyeliminuj lub znacząco ogranicz produkty zawierające salicylany (zwłaszcza te, które mają ich powyżej 0,5 mg/100 g produktu). Stosowanie tej tzw. diety aspirynowej jest szczególne istotne przy silnych objawach skórnych lub oddechowych.

Niestety dieta bez salicylanów przy niskiej podaży kalorii (1500 kcal) jest uboga w ważne substancje odżywcze:

• potas,

• wapń,

• błonnik,

• kwas alfa-linolowy.

Ryzyko powstania niedoborów możesz zredukować, zwiększając dobową podaż kalorii do co najmniej 2000–2500 kcal. Ciężko jednak wówczas utrzymać szczupłą sylwetkę.

Co istotne, w przypadku owoców zawartość salicylanów maleje wraz z dojrzewaniem. Ich stężenie może zostać także zredukowane dzięki obróbce termicznej (np. gotowaniu).