Stopa końsko-szpotawa – co to jest? Rozpoznanie i rehabilitacja

Stopa końsko-szpotawa – co to jest?

Stopa końsko-szpotawa to jedna z najczęściej diagnozowanych deformacji narządu ruchu. Polega na skróceniu ścięgna Achillesa, które unosi piętę wysoko do góry i nadmiernie wykręca na bok łuk podłużny stopy. Dochodzi do skrócenia ścięgna i więzadła w środkowej części stopy, co powoduje jej ustawienie na zewnętrznym brzegu. W konsekwencji niemożliwe jest płaskie ustawienie stopy na podłożu. Każdego roku deformacja rozpoznawana jest u 100 tys. noworodków. Dwa razy częściej wada dotyka chłopców. Stopa końsko-szpotawa jest uznawana za wrodzoną. Do deformacji dochodzi w drugim trymestrze ciąży, w trakcie którego wykształcona stopa dziecka zaczyna nabierać nieprawidłowych cech i ustawień. Chociaż wykrycie wady możliwe jest podczas badania USG w trakcie ciąży, w większości przypadków diagnoza stawiana jest dopiero po urodzeniu dziecka. Rozpoznanie stopy końsko-szpotawej od razu po porodzie umożliwia wczesne rozpoczęcie leczenia i przywrócenie pełnej ruchomości stawu. Nieleczona wada w dorosłym życiu przyczynia się do niepełnosprawności, uniemożliwia prawidłowe poruszanie się, a próby chodzenia powodują ból stóp, w szczególności ból podbicia stóp. 

Przyczyny stopy końsko-szpotawej

Etiologia deformacji nie jest do końca jasna. Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi wady są geny. Stopa końsko-szpotawa częściej pojawia się u rodzeństwa chorych dzieci, a w przypadku bliźniąt deformacja w 32% dotyka oboje dzieci. W rozwoju płodowym może dojść do zatrzymania rozwoju kości strzałkowej i nieprawidłowego zgięcia kości skokowej. Zmiany dotykają również mięśni łydki. Do łagodnych postaci deformacji prowadzi nieprawidłowe ułożenie stopy w łonie matki. Sprzyjać temu może m.in. zbyt mała ilość wód płodowych lub wady w budowie kostnej miednicy ciężarnej.

Rodzaje stóp końsko-szpotawych

Wyróżnia się kilka rodzajów stopy końsko-szpotawej. Zaproponowana przez Alaina Dimeglio klasyfikacja dzieli deformację ze względu na miękkość i sztywność, co jest pomocne w ocenie skuteczności i wybraniu metody leczenia:

• typ I soft-soft – stopa miękka, którą cechuje najlżejszy stopień deformacji. Wada stanowi 20% przypadków i jest bardzo łatwa do skorygowania;

• typ II soft-stiff – stopa miękko-twarda, obejmuje 33% zniekształceń. Lekki stopień deformacji, który łatwo poddaje się leczeniu;

• typ III stiff-soft – stopa twardsza, zdeformowana w płaszczyźnie strzałkowej i horyzontalnej na poziomie 50 stopni. Ten typ zniekształcenia obejmuje 35% przypadków.

• typ IV stiff-stiff – stopa twarda i sztywna o zaawansowanej deformacji. Ta postać obejmuje 12% przypadków. 

Ogólnie stosowana klasyfikacja typów wady dzieli deformację ze względu na wygląd i etiologię. Deformacja typowa stopy końsko-szpotawej:

• idiopatyczna – deformacja o nieznanej przyczynie. Najczęściej rozwija się u dzieci zdrowych, u których z powodu zbyt małej ilości miejsca w łonie matki doszło do wykształcenia tzw. stopy ułożeniowej. Wada jest łatwa do korygowania;

• syndromiczna – deformacja powstała na skutek mutacji genetycznych;

• neurogenna – do powstania deformacji dochodzi na skutek nieprawidłowości neurologicznych, np. dziecięcego porażenia mózgowego. Ten typ zniekształcenia jest trudny do leczenia, gdyż wada wiąże się z innymi zaburzeniami neurologicznymi;

• teratogenna – do powstania tego typu deformacji dochodzi na skutek czynników środowiskowych, które zaburzają prawidłowy rozwój płodu. Są to m.in. palenie papierosów, spożywanie alkoholu podczas ciąży, przyjmowanie leków antydepresyjnych, branie narkotyków. 

W literaturze spotykany jest również podział wady ze względu na istotę zniekształcenia i klasyfikację leczenia. Wyróżniana jest wówczas stopa końsko-szpotawa: nawrotowa, oporna, atypowa, skorygowana i nieleczona. 

Leczenie stopy końsko-szpotawej

Leczenie stopy końsko-szpotawej w większości przypadków opiera się na opracowanej w 1948 roku metodzie Ponsetiego. To model, który umożliwia, a nawet zaleca rozpoczęcie terapii natychmiast po urodzeniu dziecka, nawet w 7. dobie życia niemowlęcia. Największą skuteczność przynosi leczenie podjęte przed 9. miesiącem życia dziecka. Terapia pomiędzy 9. a 28. miesiącem życia nie gwarantuje całkowitego skorygowania wady. Leczenie średnio trwa 6 tygodni. Brak poprawy po tym czasie oznacza nieskuteczność metody. Wówczas rozważane jest leczenie operacyjne.

Metoda Ponsetiego polega na leczeniu opatrunkami gipsowymi, które zmieniane są co tydzień. Dodatkowo dziecko poddawane jest regularnej rehabilitacji. Powodzenie leczenia zależy przede wszystkim od czynników odpowiedzialnych za rozwój wady, a także od sztywności stopy. Metoda Ponsetiego jest skuteczna nawet w 90% przypadków. Ewentualne niepowodzenie leczenia wynika z bardzo zaawansowanej deformacji, występowania innych wad neurologicznych i stanu mięśni. 

Do jakich powikłań prowadzi stopa końsko-szpotawa?