Świerzb norweski – przyczyny powstawania, objawy, sposoby leczenia

Co wywołuje świerzb norweski?

Świerzb norweski – nazywany też hiperkeratotycznym – to zakaźna choroba skóry, za której powstanie odpowiadają roztocza świerzbowca ludzkiego (z łac. Sarcoptes scabiei varietas hominis). Pasożyt ten żywi się keratyną, czyli białkami znajdującymi się w warstwie rogowej naskórka. To najbardziej zewnętrzna warstwa skóry, która ulega stałemu złuszczaniu. Objawy stanowią po pierwsze efekt aktywności pasożyta, po drugie wynik reakcji alergicznej na jego antygeny.

Jak dochodzi do zakażenia świerzbem norweskim?

Świerzb norweski rozwinąć się może w każdej grupie wiekowej, jednak najczęściej obserwuje się go wśród dzieci i osób w wieku podeszłym. Zakażenie świerzbowcem ludzkim następuje poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub poprzez kontakt pośredni – użytkowanie przedmiotów zanieczyszczonych przez zapłodnione samice świerzbowca ludzkiego (np. ubrania, ręczniki, pościel, zabawki pluszowe). Pasożyt może przeżyć poza organizmem żywiciela przez 36–72 godziny.

Co sprzyja zakażeniu świerzbem norweskim?

Świerzb norweski, podobnie jak inne postacie tej choroby, łatwo rozprzestrzenia się w zbiorowiskach ludzkich, typu szkoły, internaty, domy opieki społecznej, oddziały szpitalne. Rozwojowi choroby sprzyjają:

• obniżona odporność, 

• złe warunki życiowe, 

• demencja, 

• zespół Downa,

• wyniszczenie, 

• choroby psychiczne,

• nieprzestrzeganie zasad higieny.

Jak rozwija się świerzb norweski?

Kiedy dojdzie do zakażenia świerzbem norweskim, zapłodniona samiczka odpowiedzialnego za rozwój choroby pasożyta ryje korytarze w warstwie rogowej naskórka. Te swego rodzaju norki osiągają około 0,3 mm długości. W nich świerzbowiec ludzki składa jaja, z których wylęgają się larwy. To, ile trwa ich wylęganie się, zależy od charakteru zakażenia. W pierwotnej infekcji może zajmować od 3 do 6 tygodni, a we wtórnej znacznie mniej, bo tylko 1–3 dni. Po upływie od 2 do 3 tygodni pasożyt przyjmuje postać dojrzałą.

Świerzb norweski – objawy

Świerzb norweski określić można jako uogólnioną i zaawansowaną postać świerzbu. Typowe dla tej choroby jest występowanie dużych nawarstwień hiperkeratotycznych, czyli ognisk nadmiernego rogowacenia naskórka, co wiąże się ze znacznym pogrubieniem jego warstwy rogowej. Te zmiany skórne najczęściej rozwijają się na dłoniach i stopach. Możliwy jest również świerzb na twarzy, na owłosionej skórze głowy, na plecach i rzadziej na innych częściach ciała. Piśmiennictwo donosi o przypadkach świerzbu norweskiego w obrębie wałów i płytki paznokciowej. Niekiedy dochodzi do uogólnionego zapalenia skóry (erytrodermii). Nieleczony i długo trwający świerzb norweski może zająć skórę nawet na całym ciele.

Charakterystyczny objawem towarzyszącym świerzbowi norweskiemu jest świąd, który ulega nasileniu pod wpływem rozgrzania ciała, np. w czasie uprawiania sportu, zażywania gorącej kąpieli. Wiąże się to ze wzrostem aktywności świerzbowca ludzkiego w wyniku działania wysokiej temperatury. Świąd wywołuje u chorych odruch drapania, przez które może dojść do powstania zadrapań, strupów, przeczosów i nadkażenia bakteryjnego. Zdarzają się przypadki, że chorzy na świerzb norweski nie odczuwają świądu.

Z jakimi chorobami należy różnicować świerzb norweski?

Świerzb norweski to choroba mogąca powodować problemy w postawieniu rozpoznania z uwagi na zbliżony obraz kliniczny do kilku innych jednostek chorobowych. Dlatego też w przypadku niepewności diagnostycznej świerzb norweski powinien być różnicowany przede wszystkim z:

• wypryskiem, atopowym zapaleniem skóry,

• rybią łuską,

• łuszczycą, 

• opryszczkowatym zapaleniem skóry (chorobą Duhringa),

• chorobą Dariera (genodermatozą),

• świądem idiopatycznym i towarzyszącym chorobom ogólnoustrojowym,

• polekową reakcją skórną.

Diagnostyka świerzbu norweskiego

Diagnoza świerzbu norweskiego opiera się przede wszystkim na dokładnie przeprowadzonym wywiadzie z pacjentem oraz na badaniu przedmiotowym, czyli na ocenie objawów chorobowych. Jednakże ten drugi element diagnozy bywa utrudniony z uwagi na obecność zmian wtórnych, czyli przeczosów i zadrapań oraz nadkażeń bakteryjnych. 

Rozpoznanie świerzbu norweskiego wymaga uwidocznienia świerzbowca ludzkiego, jego jaj, wydalin czy nor. W tym celu od chorego pobiera się zeskrobiny naskórka z różnych miejsc na ciele, gdzie obserwuje się zmiany chorobowe. Próbki analizuje się pod mikroskopem. 

Pomocne w postawieniu diagnozy są również:

• zabarwienie naskórka jodyną – uwidacznia korytarze pasożyta,

• biopsja skóry – wykazuje świerzbowca ludzkiego i jego jaja,

• dermatoskopia – uwidacznia korytarze i trójkątne części pasożyta (tzw. objaw lotni),

• badania laboratoryjne – zaobserwować można wzrost stężenia całkowitych przeciwciał klasy IgE w surowicy i eozynofilię, czyli zwiększoną liczbę granulocytów (rodzaju białych krwinek).

Świerzb norweski – jak można go leczyć?

Leczenie świerzbu norweskiego polega przede wszystkim na farmakoterapii. Stosowane są środki przeciwświerzbowcowe, które aplikuje się po kąpieli i w razie potrzeby po zastosowaniu preparatów zmiękczających zrogowaciałą warstwę naskórka. Dzięki temu leki lepiej przedostają się do naskórka. Wykorzystuje się m.in.: permetrynę, krotamiton, benzoesan benzylu, maść siarkową. Lekarz może zalecić stosowanie preparatu doustnego – iwermektyny. Leczeniem objęci są wszyscy domownicy bez względu na obecność objawów. Uciążliwy świąd można łagodzić, stosując specjalne kremy. W ciężkich przypadkach chory jest hospitalizowany.

Specjalistyczne postępowanie można wspomagać, stosując domowe sposoby na świerzb. Konieczne jest pranie w wysokiej temperaturze wszystkich możliwych rzeczy, z którymi miał kontakt chory, oraz odkurzenie tapicerowanych mebli i dywanów (można użyć do tego odkurzaczy piorących). Rzeczy, których nie można wyprać, należy umieścić w szczelnym worku foliowym i pozostawić w temperaturze pokojowej na kilka dni.