Co to jest syndrom DDA i jak sobie z nim radzić?

Czym jest syndrom DDA?

Określenie „dorosłe dzieci alkoholików” (DDA) pochodzi od grup samopomocowych, stworzonych dla osób wywodzących się z rodzin z problemem alkoholowym. Początkowo funkcjonowały one na zasadach przejętych od AA – grup anonimowych alkoholików, stanowiących uzupełnienie terapii uzależnień. Grupy takie opierają się na założeniu, że łatwiej poradzić sobie z pomocą osób zmagających się z podobnymi trudnościami. 

Obecnie określenia „DDA” używa się w odniesieniu do dorosłych, którzy wychowywali się w domu z problemem alkoholowym. Cechy charakteru i zachowania kształtujące się u takich osób mogą w widoczny sposób utrudniać ich funkcjonowanie oraz wpływać negatywnie na otoczenie. 

Wyniesione z rodzinnego domu wstyd, niska samoocena i rozczarowanie światem powodują, że dorosłe dzieci alkoholików cierpią niekiedy mimo skutecznego zerwania kontaktu z dysfunkcyjną rodziną. Jakie są główne objawy syndromu DDA? Czy syndrom DDA łączy się z depresją? Czy można go leczyć?

Dziecko w rodzinie z problemem alkoholowym

Rodzice zmagający się z uzależnieniem od alkoholu to ciągła niepewność jutra. Jeśli problem z alkoholem ma tylko jeden rodzic, sytuacja nie jest wcale łatwiejsza. Zwykle partner osoby uzależnionej sam staje się tzw. współuzależnionym i także nie spełnia roli rodzicielskiej w sposób prawidłowy. Dzieciom takich rodziców brakuje poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji, które są kluczowe dla zdrowego rozwoju. Ciągle mierzą się z niepewnością, strachem, wstydem. Trudno się dziwić, że już na wczesnym etapie życia młodzi ludzie z rodzin z problemem alkoholowym rozwijają nieprzystosowawcze zachowania. Paradoksalnie działania te, w dłuższej perspektywie nieprawidłowe, pozwalają im przetrwać w warunkach, w jakich przyszło im żyć. 

Dzieci z tzw. rodzin alkoholowych, by dostosować się do otaczającej je rzeczywistości, podejmują często jedną z ról opisywanych przez psychologów.

Bohater

To na ogół najstarszy potomek, który przejmuje na siebie odpowiedzialność, staje się w rodzinie jedynym „dorosłym”. Opiekuje się młodszym rodzeństwem, czasem też współuzależnionym rodzicem, dba o dom, świetnie radzi sobie w szkole. Zwykle spycha własne potrzeby na najdalszy plan.

Kozioł ofiarny

Zazwyczaj młodszy od „bohatera”, sprawia najwięcej problemów spośród dzieci. Nie uczy się, wpada w tzw. złe towarzystwo. Często nazywany „czarną owcą”. W swoim odczuciu winny jest wszystkim problemom, w związku z tym to na nim można wyładowywać frustrację i gniew. 

Maskotka

Zwykle najmłodsze dziecko. Podświadomie czuje, że jego zadaniem jest rozładowanie napięcia, rozśmieszanie i pocieszanie innych. Choć pozornie jest najweselsze, tak samo jak rodzeństwo żyje w ciągłym poczuciu zagrożenia i niepewności.

Dziecko niewidzialne

Stara się nie zwracać na siebie uwagi. Czuje, że nie pasuje do otoczenia, jest wyalienowane, samotne, często ucieka w świat fantazji. Nie wyraża narastającej w nim frustracji, cierpi w milczeniu. 

Dorosłe dzieci alkoholików

Niestety bycie dzieckiem osoby z problemem alkoholowym niesie za sobą wiele konsekwencji także w życiu dorosłym. Trudno być stabilną emocjonalnie, dobrze dostosowaną, szczęśliwą osobą, kiedy dorastało się w tak traumatyzujących warunkach. W syndromie DDA role odgrywane przez dzieci są w wielu aspektach przenoszone na funkcjonowanie w życiu dojrzałym. 

Czym charakteryzuje się zespół dorosłego dziecka alkoholika? Wśród cech i zachowań szczególnie mocno wpływających na życie wymienia się m.in.:

• nieumiejętność nawiązywania bliskich relacji z innymi, silną obawę przed odrzuceniem (co skutkuje często nadmierną kontrolą), a także przed utratą samego siebie;

• lęk przed sytuacjami konfliktowymi, usilne próby nienarażania się na czyjś gniew, nieumiejętność radzenia sobie z własną złością i innymi emocjami;

• problemy z odpowiedzialnością – uchylanie się od niej lub przeciwnie – podejmowanie jej w nadmiarze;

• trudności w rozumieniu, co jest właściwe, a co nie; czarno-białe postrzeganie świata, bez stanów pośrednich;

• zaburzenia natury seksualnej (szczególnie wówczas, gdy w rodzinie dochodziło do nadużyć na tym polu);

• niskie poczucie własnej wartości, lęki, depresja.

Co to jest syndrom DDD?

Mówiąc o zespole DDA, trudno nie wspomnieć o pokrewnym mu syndromie DDD – dorosłych dzieci z rodzin dysfunkcyjnych. 

Nie tylko dorastanie w środowisku naznaczonym uzależnieniem od alkoholu wywiera silny negatywny wpływ na późniejsze życie. Każdego rodzaju dysfunkcja występująca w rodzinie może skutkować (i często skutkuje) takimi trudnościami, jak:

• toksyczne, oparte na zależności relacje z rodziną pochodzenia przy jednoczesnej nieumiejętności nawiązywania związków romantycznych i trwałych przyjaźni;

• poczucie zagubienia w świecie, niezrozumienie norm społecznych;

• nasilone trudności w radzeniu sobie z emocjami, impulsywność, nierzadko agresja;

• niska samoocena, poczucie nieadekwatności i wstydu.

W rodzinie dysfunkcyjnej występują zjawiska, które nie powinny mieć miejsca. Należą do nich m.in.: przemoc fizyczna lub psychiczna (bycie zarówno jej ofiarą, jak i świadkiem), nadużycia seksualne, przemocowy, toksyczny związek rodziców, skrajnie zła sytuacja materialna czy choroba psychiczna rodzica.

Podobnie jak w przypadku zespołu DDA, syndrom dorosłych dzieci z rodzin dysfunkcyjnych w sposób widoczny utrudnia życie nie tylko osobie na niego cierpiącej, ale i jej otoczeniu. 

Jak pomóc?

Jak leczyć syndrom DDA? Co można zrobić dla siebie? Jak pomóc osobie bliskiej, zmagającej się z zespołem DDA?

Najskuteczniejszym sposobem poradzenia sobie jest w tym przypadku psychoterapia indywidualna lub grupowa. Podczas niej terapeuta pomaga zrozumieć zależności między wydarzeniami z dzieciństwa a obecnym życiem, a także przepracować traumy. Skuteczna jest terapia poznawczo-behawioralna, ucząca nowych schematów myślenia i bardziej przystosowawczych reakcji w różnych sytuacjach. Wiele wsparcia dostarczają grupy samopomocowe, przeznaczone dla DDA. 

Podobnej pomocy (terapii i grup wsparcia) powinny poszukiwać osoby zmagające się z syndromem DDD.