Szkorbut – przyczyny, objawy i rozpoznanie

Co to jest szkorbut?

Szkorbut (inaczej gnilec, cynga) to choroba wielonarządowa, będąca skutkiem awitaminozy (braku lub niedoboru witaminy w organizmie). Przez wiele stuleci dotykała głównie marynarzy, którzy wypływali w dalekie rejsy. Stąd też wywodzi się potoczna nazwa szkorbutu, który określany był chorobą marynarzy. Wówczas ograniczenia żywieniowe na pokładzie i niska jakość jedzenia sprzyjały niedoborom składników odżywczych. Z tego powodu szkorbut dla wielu marynarzy, szczególnie udających się w dalekomorskie podróże, był chorobą śmiertelną. Obecnie jest schorzeniem bardzo rzadkim. 

Szkorbut – przyczyny choroby

Do rozwoju szkorbutu dochodzi na skutek awitaminozy, a dokładnie niedoboru kwasu askorbinowego (witaminy C). Stan ten najczęściej jest związany z nieprawidłowym żywieniem (stosowaniem diety ubogoresztkowej) i niedostarczaniem organizmowi niezbędnych i odpowiednich ilości witaminy C. Przyczyną choroby może być również nadmierne picie alkoholu, który zaburza wchłanianie substancji odżywczych. Dlatego w grupie ryzyka znajdują się osoby zmagające się z chorobą alkoholową.

Jakie są objawy szkorbutu?

Objawy szkorbutu rozwijają się stopniowo, a ich nasilenie zależy od stopnia niedoboru witaminy C. W początkowym stadium choroby dochodzi do spadku masy ciała, pogorszenia lub utraty apetytu. Chory odczuwa przewlekłe zmęczenie, senność w ciągu dnia, brak energii i zwiększoną drażliwość. Na przestrzeni kolejnych tygodni dochodzi do pogłębienia odczuwanych dolegliwości i rozwoju kolejnych, bardziej uciążliwych objawów.

Charakterystyczne dla szkorbutu w zaawansowanym stadium są:

• bóle mięśni i stawów; 

• tendencja do powstawania siniaków; 

• nadmierne przesuszenie i łuszczenie się skóry; 

• zmiana koloru skóry na ziemisty;

• wybroczyny na skórze i błonach śluzowych; 

• przewlekłe i samoistne krwawienie dziąseł; 

• ruchliwość i wypadanie zębów; 

• utrudnione gojenie się ran.

Skrajne niedobory witaminy C przyczyniają się ponadto do zaburzeń pracy układu nerwowego, co objawia się epizodami depresyjnymi. Długotrwały stan niedoboru witaminy C zwiększa ryzyko rozwoju zmian miażdżycowych, nowotworowych i sprzyja podwyższeniu ciśnienia tętniczego krwi.

Do jakiego lekarza udać się z objawami szkorbutu?

W razie wystąpienia objawów wskazujących na szkorbut skonsultuj się z lekarzem rodzinnym lub z internistą, a w przypadku dzieci z pediatrą. 

Szkorbut – jak go zdiagnozować?

Rozpoznanie szkorbutu opiera się na wywiadzie lekarskim. W trakcie rozmowy lekarz pyta o nawyki żywieniowe, historię objawów, styl życia, uzależnienie od alkoholu i papierosów. Diagnostyka wymaga również wykonania badań laboratoryjnych – morfologii krwi obwodowej i oznaczenia poziomu witamin we krwi. W przypadku podejrzenia zaawansowanej postaci szkorbutu, która doprowadziła do rozwoju powikłań w postaci innych chorób i dysfunkcji (np. osłabienia i uszkodzeń kostnych), niezbędne jest uzupełnienie diagnostyki o badania obrazowe, np. USG lub zdjęcia rentgenowskie (RTG).

Czy szkorbut jest zakaźny?

Szkorbut nie jest chorobą zakaźną, gdyż jedyną jej przyczyną jest niedobór witaminy C. 

Jak przebiega leczenie szkorbutu?

Leczenie szkorbutu polega przede wszystkim na uzupełnieniu niedoborów witaminowych. Dawkowanie preparatów z kwasem askorbinowym i długość trwania terapii ustalane są przez lekarza i dobierane do potrzeb pacjenta. Pierwsza poprawa stanu zdrowia i zmniejszenie objawów następuje po mniej więcej 2 tygodniach. Całkowity czas leczenia może trwać nawet kilka miesięcy. Należy wiedzieć, że farmakologia jest jedynie metodą doraźną, która niweluje skutki niedoboru witaminy C. W celu zapobiegania nawrotom choroby należy zmodyfikować dietę i odstawić używki. 

Znaczenie witaminy C dla organizmu człowieka

Kwas askorbinowy jest witaminą o wielokierunkowym działaniu na organizm i jednocześnie niezbędną do życia. Organizm człowieka nie ma zdolności wytwarzania witaminy C, dlatego musi ona być dostarczana wraz z pożywieniem. Na proces wchłaniania wpływa wiele czynników, m.in.: palenie papierosów, zaburzenia czynności jelit, wymioty, stosowanie niektórych leków (np. aspiryny). 

Witamina C to silny antyoksydant, a dzięki właściwościom przeciwutleniającym jest niezbędna w profilaktyce chorób serca i naczyń krwionośnych. Ponadto chroni komórki organizmu przed destrukcyjnym działaniem stresu oksydacyjnego. Jej silne działanie przeciwzapalne zapobiega również rozwojowi komórek rakowych. Witamina C jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego i syntezy kolagenu. Do kluczowych właściwości witaminy C zaliczane są także: regulowanie ciśnienia tętniczego, obniżenie poziomu glukozy we krwi, udział w produkcji hormonów, udział w procesie gojenia się tkanek, wpływanie na zdrowie i twardość kośćca, w tym na wzmocnienie zębów. 

Dobowe normy zapotrzebowania na witaminę C dla osoby zdrowej przedstawiają się następująco: 

• niemowlęta i dzieci do 9. roku życia – do 50 mg na dobę;

• nastolatki – chłopcy do 75 mg/dobę, dziewczyny do 65 mg na dobę;

• mężczyźni – do 90 mg na dobę;

• kobiety – do 75 mg na dobę; 

• kobiety ciężarne – do 85 mg na dobę; 

• kobiety karmiące – do 120 mg na dobę [1]. 

Na zapotrzebowanie na witaminę C wpływa wiele czynników, m.in.: wiek, płeć, ogólny stan zdrowia, styl życia (np. rodzaj treningów). Zarówno niedobór, jak i nadmiar witaminy C może być szkodliwy, chociaż toksyczność kwasu askorbinowego nie jest znana. Szczególną ostrożność w suplementacji nadmiernych dawek powinny zachować chorzy na anemię sierpowatą.